salmas

زلزله خيزي اورميه

گزارش دوم پروژه زلزله خيزي اورميه

علت به وجود آمدن گسل درياچه اورميه

گسل تبريز يك گسل امتدادي راست لغز است كه از كوههاي زنجان – سلطانيه در ايران تا كوه‌هاي آرارات در تركيه تداوم دارد و در طول اين گسل در فاصلة بستان آباد تا سلماس پديده‌هاي ژئوفيزيكي متنوعي دارد كه شامل جابه‌جايي و قطع شدگي آبراهها، اختلاف ارتفاع و ايجاد پرتگاه گسلي، درة گسلي، چشمه‌هاي گسلي ، آبهاي زاينده و استخرهاي طبيعي و درياچة اروميه است. اين درياچه مهمترين پديدة حاصل از گسل تبريز مي‌باشد.

جدول(1): فهرست زلزله‌هاي رخ داده با بزرگي بيش از 5 در پهنه تبريز-درياچه اروميه
تاريخ زمان وقوع مختصات و مركز ژرفاي كانوني (كيلومتر) بزرگا Mw گسل
زمين لرزه‌اي مرجع پهنه رود مركزي
858 N100/38 E300/46 0/6 Amb تبريز
04/11/1042 18 N100/38 E300/46 6/7 Amb تبريز
25/07/1135 N100/36 E900/45 1/6 Amb كردستان
13/08/1135 24 N100/36 E900/45 4/6 Amb كردستان
07/11/1304 24 N500/38 E500/45 7/6 Amb تبريز
1593 N800/37 E500/47 1/6 Amb سراب
05/02/1641 18 N900/37 E100/46 8/6 Amb دهخوارقان
12/03/1717 06 N100/38 E300/46 9/5 * Amb تبريز
26/04/1721 07 N900/37 E700/46 7/7 * Amb تبريز
08/01/1780 24 N200/38 E000/46 7/7 Amb تبريز
/10/1786 18 N300/38 E600/45 3/6 Amb مرند
18/04/1843 08 N700/38 E900/44 9/5 Amb خوي
04/07/1880 N500/36 E500/47 6/5 Amb گروس
03/05/1883 12 N900/37 E20/47 2/6 Amb
24/02/1900 00:30 N450/38 870/44E 4/5 Amb خوي
09/01/1905 06:17 N000/38 E000/46 2/6 Amb
06/05/1930 07:03:22 N150/38 E750/44 33 5/5 BER سلماس
(پيش لرزه)
06/05/1930 22:34 N00/37 E680/44 2/7 * Amb سلماس
22/02/1934 08:07 760/38N E940/45 92 1/6 Amb
05/05/1958 05:21:46 N500/36 E500/45 5/5 MOS
10/02/1965 16:09:53 N660/37 E090/47 45 0/5 ISC عليخلج
14/03/1970 01:51:50 N597/38 E707/44 23 3/5 NEIC بدلان
25/10/1970 11:22:20 N769/36 E129/45 19 5/5 NEIC پسود
18/12/1980 12:34:20 N009/36 E670/44 33 8/5 NEIC
جدول (2): فهرست زلزله‌هاي رخ داد در پهنه لرزه زمين ساختي مراغه
تاريخ زمان وقوع مختصات و مركز ژرفاي كانوني (كيلومتر) بزرگا Mw مرجع پهنه رود مركزي
05/02/1641 18 N900/37 E100/46 8/6 Amb دهخوارقان
05/05/1958 05:21:46 N500/36 E500/45 5/5 MOS
28/11/1969 01:29:20 N720/36 E175/45 16 7/4 NEIC
25/10/1970 11:22:20 N769/37 E129/45 19 5/5 NEIC پسوه
23/07/1981 14:07:20 N314/37 E257/45 33 6/4 NEIC
14/09/1981 12:03:50 N067/37 E276/45 43 5/4 NEIC
09/10/1981 01:36:10 N195/37 E385/45 33 7/4 NEIC
10/06/1982 04:17:30 N040/37 E109/45 33 6/4 NEIC
28/10/1984 22:03:60 N017/37 E297/45 33 6/4 NEIC
11/05/1986 07:29:20 N038/37 E283/45 33 6/4 NEIC
04/06/1988 03:09:10 N954/36 E294/45 45 8/4 NEIC
05/07/1991 13:52:30 N727/36 E219/45 11 8/4 NEIC
13/03/1922 19:30:40 N705/36 E207/45 33 9/4 NEIC
25/05/1993 18:38:25 N557/37 E961/45 33 1/4 NEIC
Mw برابر با Mw براي آنها گزارش شده است. در غير اين صورت، برابر با Ms براي زلزله‌هاي بيش از M=6 و برابر با mb براي زلزله هاي با بزرگاي كوچكتر يا مساوي M=6 در نظر گرفته شده است.
متوسط است و از نظر بزرگاي جنبش نيز نسبت به زمين لرزه‌هاي پهنة گسل شمال تبريز در ردة دوم قرار مي‌گيرد. با توجه به بررسيهاي لرزه خيزي حداكثر بزرگا در پهنة شمال تبريز 7/7 و در پهنة درياچة اروميه 8/6 مشاهده مي‌گردد.
پارامترهاي لرزه خيزي
براي محاسبه پارامترهاي لرزه خيزي در اين ناحيه، از زمين لرزة رويداد در پهنة زمين ساختي مراغه (جدول3) و الگوريتم كيكو نسبت به محاسبة بزرگاي بيشينه استفاده گرديد. در تحليل كيكو 14 زمين لرزه پس از حذف پس لرزه‌ها وارد شده است (جدول 3).

جدول(3): نتايج حاصل از اعمال روش كيكو در پهنه لرزه زمين ساختي مراغه
تاريخ رويداد بزرگا (با در نظر گرفتن عدم قطعيت)
05/05/1958 2/5 8/5
28/11/1969 4/4 0/5
25/10/1970 3/5 7/5
23/07/1981 4/4 8/4
14/09/1981 3/4 7/4
09/10/1981 5/4 9/4
10/06/1982 4/4 8/4
28/10/1984 4/4 8/4
11/05/1986 4/4 8/4
04/06/1988 7/4 9/4
05/07/1991 7/4 9/4
13/03/1992 8/4 0/5
25/05/199 0/4 2/4

بزرگاي بيشينة مشاهده شده در اين جدول مربوط به زلزله دهخوارقان – تبريز مي‌باشد. بر اساس اين محاسبه با تعيين بزرگاي آستانه براي دورة بازگشتهاي متفاوت، بزرگاهاي مختلف محاسبه و در شكل (6) مشخص شده است. به عنوان مثال، به ترتيب براي دورة بازگشتهاي 50 ، 75 و 475 سال بزرگاي 5/5 و 7/5 و حدود 4/6 محاسبه شده است. بزرگاي پيشينه نيز بر اساس اين روش محاسبه شده است. در دوره بازگشتهاي مختلف احتمال رويداد هر بزرگا در شكل (7) مشاهده مي شود.

6- تحليل راستاي بردار لغزش در پهنه سهند - درياچه اروميه
با توجه به شكلهاي (1 ، 2 و 3) روندهاي بنيادي موجود در پهنه شمال باختري ايران، خاور تركيه،‌ قفقاز در شمال درياچه اروميه،‌ درياچه وان در خاور تركيه و باختر قفقاز كوچك با يكديگر تلاقي مي نمايند.







شكل (6): دوره بازگشت بزرگا براي پهنه لرزه زمين ساختي مراغه با استفاده از روش كيكو(7)











شكل (7): احتمال رويداد بزرگا براي دوره بازگشتها و بزرگاهاي مختلف در پهنه لرزه زمين ساختي مراغه و ارائه نتايج به روش كيكو (7)

(شكل 2) . نكته قابل توجه در اين شكل وجود ساز و كارهاي راستالغز راستگرد از پهنه گسل آناتولي شمالي تا پهنه گسلي شمال تبريز و مشاهدة چنين سازو كاري از پهنه گسلة زاگرس تا روندهاي شمالي جنوبي پيرامون درياچه اروميه، پيوستگي ساز و كار راستالغز چپگرد از پهنه گسل آناتولي خاوري و شمال خاوري تا سيستم خطواره هاي دهخوارقان تبريز (شكل 3) در خاور درياچه اروميه و روندهاي گسلهاي معكوس تا راندگي در جنوب درياچه وان، شمال كوه آرارات قفقاز و شمال درياچه اروميه (گسلهاي تسوج و شبستر) مي باشد. اين موضوع نمايانگر وقوع يك پهنه برخورد زمين ساختي در اين ناحيه است كه با زمين لرزه هاي فراوان به همراه گسيختگي زمين لرزه اي در ناحيه گسل شمال تبريز، قفقاز، ارمنستان و خاور تركيه مشخص مي گردد.
با در نظر گرفتن پهنه درياچه اروميه تا گسل شمال تبريز وبرداشت روند گسلهاي شناخته شده، برداشت و شناسايي روندهاي گسلة پنهان و پوشيده در پيرامون درياچه اروميه بر اساس جابجايي مسير آبراهه ها، تغيير سطحهاي پستي و بلندي و همچنين در امتداد هم قرار گرفتن روند ....

گسل درياچه اورميه
درياچه اروميه بزرگترين درياچه ايران است كه در شمال باختري كشور به صورت يك حوضه بسته ميان كوهساري شكل گرفته است. اين درياچه با درازاي 140 كيلومتر و پهناي متغير بين 15 تا 50 كيلومتر داراي ميانگين مساحتي در حدود 5000 كيلومتر مربع مي باشد. از مجموعه نظريات مختلف چنين بر مي آيد كه درياچه اروميه احتمالاً بازمانده اي از درياي تتيس و بخشي از درياي مديترانه بوده كه اكنون جدا مانده و از اواخر ميوسن شكل گرفته و كم كم كوچكتر شده است. در حالت كنوني درياچه اروميه به صورت يك زون فرونشست تكتونيكي مي باشد كه در پيرامون و مرزهاي آن چندين گسله مهم را مي توان باز شناخت .
سنگ كف نهشته هاي نرم و آبدار درياچه كه بطور عمده ا. سيلت و رس تشكيل يافته است در بيشتر جاها از نهشته هاي كهن تري تشكيل شده كه برونزد آنها را در زمينها ي پيرامون درياچه و در پادگانه هاي بلند مي توان ديد كه فسيل هاي موجود در آنها نشانه محيط نه چندان شور محيط رسوبي آنزمان مي باشد.
نهشته هاي نرم درياچه اروميه بيشتر از بار رسوبي رواناب ها و سيلابهاي جنوبي و شمالي آن تامين مي شود كه منشاء آنها بطورعمده نهشته هاي درياچه اي سازند مراغه، شيلها و ماسه سنگهاي كرتاسه و نئوزن، آهكهاي سازندقم و توده هاي گرانيتي مي باشد.
جنس نهشته هاي درياچه بيشتر رس، سيلت ، كمي ماسه ريزدانه و خيلي كم رسوب شيميايي درجا مي باشد. نهشته هاي آواري آن بيشتر از نوع چند آميزه اند كه در آنها كوارتز، كلسيت و ميكا فراوانتر از بقيه مي باشند. كاني هاي رسي در اين نهشته هاي آواري بيشتر از نوع ايليت، كائولينيت و كلريت مي باشند. در نهشته هاي درجازا كاني آراگونيت بيشترين مقدار را دارد.
مقدار مواد آلي موجود در نهشته هاي درياچه اروميه عموماً كمتر از پنج درصد است ولي در ماندابها و باتلاقهاي شور درياچه اين مقدار به پانزده درصد نيز مي رسد. در حالت ميانگين غلظت نمك در آب درياچه به 250 گرم در ليتر مي رسد. با توجه به ميزان شوري آب درياچه اروميه و مقدار قابل ملاحظه رسوب وارد شده به آن جز در محل مصب رودخانه اين نهشته ها عملاً از نوع مواد معلق در آب مي باشند، كه بطور همگن و افقي در سطح درياچه پخش مي شوند. با توجه به غلظت آب درياچه مدت زمان زيادي طول مي كشد تا اين نهشته ها ته نشين شوند.
بر اساس بررسي هاي انجام شده و گمانه هايي كه در امتئائ بزرگراه شهيد كلانتري حفر شده است مشاهده مي گردد كه نهشته هاي نرم درياچه اروميه از لايه بندي بسيار ظريفي برخوردار مي باشد.
در سواحل اروميه و تبريز در نمونه هاي استخراج شده در اعماق ، لايه هاي ماسه اي بسيار ظريفي با ضخامت حداكثر تا دو ميليمتر قابل رويت مي باشند. وجود يا عدم وجود اين لايه هاي ماسه اي مي تواند ويژگيهاي مهندس نهشته ها را بنحو قابل ملاحظه
اي تحت تاُثير قرار دهد. ميزان ذرات ريزتر از 75 ميكرون تا عمق 150 متري بطور متوسط 95 درصد است كه خود حاكي از ريزدانه بودن نهشته ها مي باشد. مصالح بخش مياني درياچه بطور عمده در حد فاصل رس لاغر (CL)تا لاي (ML)قرار دارند. فعاليت نهشته ها از سطح به عمق از يك روند تقليلي برخوردار مي باشد. با افزايش فعاليت نهشته ها زاويه اصطكاك داخلي، ضريب نفوذپذيري (K) و ضريب تحكيم (Cv)كاهش يافته و انديس فشردگي (Ce)افزايش مي يابد. معمولاً حساسيت نهشته هاي قشر فوقاني بيش از قشرهاي تحتاني است. از بررسي نتايج مربوط به آزمايشهاي برش پره اي و نفوذ استاندارد و آزمايش مقاومت تك محوري چنين بر مي آيد كه مقاومت برشي نهشته ها بطور قابل ملاحظه اي با عمق افزايش مي يابد و حساسبت نهشته ها تا عمق 40 الي 45 متري كاهش مي يابد.