آذربايجان توركجه سي دئييملر سؤزلوگو كيتابينا بير باخيش

آذربايجان توركجه سي دئييملر سؤزلوگو كيتابينا بير باخيش

دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني
Tohidmelikzade@yahoo.com


سون زامانلار آنكارادا ( آذربايجان توركجه سينده آذربايجان توركجه سي دئييملر سؤزلوگو) كيتابي حورمتلي آراشديرماجي سيف الدين آلتايلي طرفينده ن اون ايلد ه ن چوخ امك صرف ائتديكد ه ن سونرا گون ايشيغينا چيخميشدير. بو كيتاب بيزيم دئديگيميز ايصطيلاحلار توپلوسودور و ايچينده 27000 ده ن چوخ دئييم وار. آلتايلي كيتابين اؤن سؤزؤنده بئله يازير:
((ديل تاريخي اينسانليك تاريخي ايله بيرليكده باشلاميشدير. تورك ميللتي بشريتين ان اسكي ميلتلرينده ن بيري اولدوغوندان دولايي دانيشديغيميز توركجه ده ديل تاريخينين ان باشيندان بري ايستيفاده اولونان ان اؤنملي ديللرده ن بيري دير. ديليميزله ايلگيلي علمي چاليشمالارين چاغداش آنلامدا 11 اينجي يوز ايلده كاشغرلي ماحمود لا باشلاديغي بيلينمكته دير. آنجاق بو چاليشمالارين و تارتيشمالارين يوغونلوق قازانديغي زامان 19 اينجي يوز ايلين ايكينجي ياريسيندان باشلانماسيني دييه بيليريك. بو زامانلاردا باتي دا اوخويوب اؤلكه له رينه دؤنن آيدينلارين گيرديكلري باتي ذهنيتي ديلده ده اؤزونو گؤسترميشدير. ايسلام ديني ني قبول ائتديكده ن سونرا اؤزه لليكله 10- 11 اينجي عصيرلرده عرب و فارس كولتورلري ايله ياخين تماس قوران ديليميز اوزونه مخصوص بير كيمليك قورموش و بونو دا باشقا خالقلارا دا قبول ائتديريب اؤز مالي ائتميشدير. بو كيمليگين قورولماسيندا عوثمانلي دئولتي نين قدرتلي ايمپراتورلوك حاكيميتي باش رول اويناميشدير. ....... 1985 ايلينده ن باشلاياراق دواملي و هر گون ان آز 6 ساات چاليشيب 1994 ايلينده ايكي جيليدليك آذربايجان توركجه سي سؤزلوگو نو حاضير لاياراق نشر ائتمه يه باشلاديم. آنجاق عيني سرعتده چاليشمالاريمي دوام ائتديم. آذربايجان توركجه سي آنسيكلوپدي سي اوستونده 22 ايلدير چاليشيرام و ياخين زاماندا دا بيتيره جه گه م. 1988 ايليند ه ن بري آذربايجان جمهوريتي ايله چوخ ياخين تماس دايام. 1974 ايلينده ن بري ده جنوبلا ايرتيباط دايام. هر ايكي طرفده كي قايناقلاري آختارديم و تعقيب ائتديم. 1985 ايليند ه ن بري هر ايكي طرفين اينسانلاريندان و اوز شهريم اوغوز يوردو ايغدير شهرينده ييغديغيم سوزلري و دئييملري بير يئره ييغديم. بو گونه قد ه 27 مين دئييم ييغميشام. هر دئييمين اؤنونده توركيه توركجه سينده كي معناسيني وئرديم آنجاق هاميسيني وئره بيلمه ديم چونكو توركيه توركجه سينده كي دئييم لر ي قاپسييان اثرلرده كي رقم منيم اثريمده كي رقمين ياريسي دا اولمادي. .....))
سيف الدين آلتايلي نين كيتابينين باشقا اون يازي سيني آذربايجان ادبياتينين تانينميش سيماسي پروفسور دكتر كاميل ولي نريمان اوغلو طرفيند ه ن يازيلميشدير. سون اؤن سؤز يازي ني ايسه تانينميش آذربايجان يازار و قزئته چي علي شاميل بي طرفيند ه ن يازيلميشدير. علي شاميل بو بو يازيدا كيتابين اؤنمي ني وورغو لاميش و كيتابين اهميتيني قئيد ائتميشدير. كيتاب آذربايجان لاتين آلفابه سي ايله ترتيب ائديلميش و جمعي 590 صحيفه دير.
قئيد ائتمك لازيمدير كي سيف الدين آلتايلي 1950 اينجي ايلده توركيه نين ايغدير شهرينده آنادان اولموشدور. آكادميك تحصيلاتيني 1980 اينجي ايلده ايستانبول اونيورسيته سي نين تورك ديل ادبياتيني بيتيرميش و 1985 اينجي ايلده ن بري توركيه راديو تلويزيونوندا آذربايجان راديوسونون مودورو اولاراق چاليشير . اونون آدرسي بودور:
Altayli_s@yahoo.com
بومساله ايله ماراقلانان دوستلاردان خواهيش اولونور يوخاريداكي آدرسله ايرتيباط قورسونلار.

Azerbaycan’da Kurgan medeniyeti

31.08.2004

Azerbaycan’da Kurgan medeniyeti
Dünden bugüne kadar

Dr.Tohid Melikzade

Eski Türkler kendi ölülerini “ kurgan “ adlı neheng kabirlerde gömerlerdi. Kurganlar tepe gibi yapılmış büyük kabirler olmuştur. Kurgan sözü ise “ tepe kimi kabir “ manasına gelmektedir. Bu terimin başka bir varyantı ise Azerbaycan eyaletinin Zencan kentinde hala kullanılmaktadır. Bu vilayette yaşayan Türkler gömmeye “ korlamak “ denilir.Bizce Kurgan sözü ile “ korlamak “ kelimesi aynı köktendirler . Şimdilik Arkeoloji kazıntılar Azerbaycan’da bu eski geleneğin sürekliliğin açıkça göstermektedir. 1930lerde İran’ın Huzistan adlı eyaletinde eski Elam Proto Türklerin yaşadığı Behbahan kentinde bir baraj inşası esnasında büyük bir mezarlıklar bulundu .Mezarın içinde metal aletler , kap- kacaklar ve mezar sahibinin ölüm sonrası dünyada kullanabileceği eşyalar bulundu. 1982lerde arkeoloji kazıntılar aynı bölgede devam ederken , Türk medeniyetinin ayrılmaz parçası olan , kurgan medeniyeti ile ilgili yeni buluntular bulundu. Bu bölgede araştırmalar hala da devam etmektedir .
Azerbaycan’da Kurgan medeniyeti milattan önce 3-4. asırlardan başlamıştır. Bu devirlerde Azerbaycan’da Proto Türkler yaşamaktaydılar. Azerbaycan efsanelerine göre “ kurgan “ medeniyeti “Oğuz Hakan”la ilgilidir. Oğuz hakan bir çok ülkeyi fetih ettikten sonra yüksek tepeler yapmayı emredermiş . Burhani Gatı-i adlı kitabın yazarı Tebrizli Muhammed Hüseyin Halef’in yazdığına göre Azerbaycan adı bu yüksek tepelerden gelmektedir. Çünkü eski Türkçe’de “Azer” sözü yüksek yer demektir. Biz bu sözü aynı anlamda Divanı Luğatu t Türk kitabında da görüyoruz. . Bir diğer ilginç nokta da şudur ki hala Ukrayna’da bulunan eski Türk kurganlarına ‘Oğuz’ denilmektedir .Birçok Azerbaycan bölgelerinde ise bu tarz kurganlara “Oğuz Kabirleri” denilir .
Tarihçi Herodot kendi kitabında Türk medeniyeti ile ilgili birçok bilgi vermiştir. O , kurganları böyle anlatıyor : Hakanların kabirleri dörtgen ve çok büyük kazılardır… bu özel mezarlar Hakanlar için yapılmış özel mezarlıklarda yapılır. Onlar ölünü kabre koyup , dört köşesine uzun süngüler takarlar. Üzerine ise büyük tahta parçaları koyarlar. Kabirlerin içine ise birçok hizmetçiyi öldürüp bırakırlar. Sonra ise kabrin üzerine toprak dökerler. Her dönemin Türkleri kendi hakanının kabrinin yüksek olması için çalışırlar . Biz bu yüksek kurganları Mısırda yapılmış olan piramitlerle karşılaştırabiliriz.
Yakın çağlara geldikçe Türklerin Kurgan medeniyeti daha detaylı şekilde incelenmiştir. Örnek olarak Oğuz Türkleri ölünü odaya benzer bir mezara koyup eline ağaçtan yapılmış bardak verirlermiş. Bardağın içine ise kımız , ölünün ön tarafına daha büyük bir tabuta ise içki koyarmışlar. Biz aynı geleneğe doğu Türkistan’da bulunan Balballarda da rastlayabiliyoruz.
Dörtgen biçimli kurganlar daha sonra Türklerin obalarına benzer kubbe şekline dönüşüyor. Çağdaş Türkmenler buna benzer kubbelere “yozika” derler . Plit Noa’ya göre Peçenekler ölülerini ağaçtan yapılmış tabuta koyarak ölünün yüzünü batı tarafa çevirirmişler. Sonra kabrin üzerine ufak bir tepe yaparmışlar.
Başka bir geleneğe göre Türkler kabirlerin üstüne Balbal denilen taştan yapılmış heykel koyarmışlar. Bu heykellerin sayı şahsın hayatta iken öldürdüğü düşman sayını gösteriyordu. Balbal koyma geleneğine Gök Türklerde de rastlanılmaktadır. Huart’a göre bu balballar ölenlerin ruhunu geçici olarak yaşamda olan insanların arasında kaldığı inancından kaynaklanmaktadır. Yine Huart’a göre balbal koyma geleneği Kıpçak Türklerinde de 13. asra kadar devam etmiştir.Kıpçaklarda balbalların yüzü gün doğan tarafa koyulurdu . Rus kaynaklarında Balballara “kamnaya baba” denir , bu ifade “taş olmuş ecdat” anlamına gelmektedir. Balbalların konduğu yer Türklerin tapınak yeri sayılıyordu.
12. asır Azerbaycan Şairi Genceli Nizami Azerbaycan Kıpçaklarının balballar önünden geçerken saygı gösterdiklerini açıkça yazıyor : “geçenler saygı göstermek için atlı olursa bir ok , çoban olursa bir koyun bırakıp geçerler” . Bu geleneklere Şamanizm’e inanan Tukiyular’da da rastlanmaktadır. Oğuz Türkleri de yuğ (yas) merasimi için kurban edilen atın başını ayaklarını bir de gönünü (derisini) uzun ağaçlara takıp kurgan üstüne koyarlarmış. Ancak Peçenekler bunları kabrin üstüne değil ölenle birlikte gömerler. Bazı seyyahların yazdıklarına göre Türkler kabirlerin üstüne direklere geçirilmiş gön bırakırlar. William adlı seyyah Kara deniz yakınlarındaki ovalarda bir kabir üstüne asılmış 11 at gönü olduğunu kaydetmiştir . Balbal geleneği Azerbaycan’da insan heykeli şeklinde değil yiğitlik anlamı taşıyan aslan ve koç heykeline dönmüştür. Bazen de mezar taşları üzerine ölen insanın mesleği ile ilgili resimler kazılır. Eski aşıklarımızın mezar taşları üzerinde onların şekli ile kazınmış saz resmi görünmektedir. Biz bu mezar taşlarına Salmas , Urmiye ve Karabağ bölgesinde rastlayabiliriz. Şu anda Iran Türkmenlerinin Gelidağ ve Nakhurli(Nahırlı) mezarlıklarında bulunan mezarların üzerinde ağaçtan yontulmuş kuş kanadına rastlamak mümkündür. Halid Nebi kabristanlıklarında taştan yontulmuş iki buçuk metreden fazla sütunlar bulunmaktadır.
Bu gibi sütunlara Azerbaycan’ın Tebriz (Piri Şirvan), Tufargan (Badamyar mezarlığında) , Urmiye (Bent köyünde) ve Şeki (Yukarı Baş eski mezarlığında) şehirlerinde rastlanılmaktadır.
Urmiye’nin Bent köyünde Osmanlı şehitlerinin bir kabristanlığı bulunmaktadır . Azerbaycan halkı 1918 de Ermeniler tarafından halkımızı soykırımdan kurtarmak için bölgeye gelip de Azerbaycan yolunda şehit olmuş Osmanlı askerlerinin mezarı üzerine 2 metre yüksekliğinde taşlar dikmişler. Demek ki unutulmaz kurgan geleneğimiz 20. asırların başlarına kadar halkımızın içinde yaşam mücadelesi vermekteydi

ميكروپليت آذربايجان مدل سايزموتكتونيكي اوليه براي زلزله هاي آذربايجان

ميكروپليت آذربايجان مدل سايزموتكتونيكي اوليه براي زلزله هاي آذربايجان
دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني

بدنبال ارائه تئوري پليت تكتونيك، حل بسياري از مسائل لرزه زمين ساختي مناطق زلزله خيز جهان حل شد. يكي از مشكلات اين تئوري عدم تطبيق اين تئوري در بعضي مناطق زلزله خيز جهان از جمله آذربايجان بود. بنابراين ارائه چند ميكروپليت براي حل مشكلات لرزه زمين ساختي جهان ضروري مي‎نمود.
در اين ميان گرچه مي توان زلزله هاي آذربايجان را در مقياس جهاني در محدوده كمربند مشهور آلپ- هيماليا كه از غرب پرتقال شروع و پس از عبور از شرق اروپا، تركيه، آذربايجان، ايران، افغانستان و جنوب شرق آسيا به اقيانوس آرام مي رسد و فعاليت تكتونيكي بيش از 95 درصد زلزله هاي خشكي زمين را در بر مي‎گيرد، توجيه نمود، ليكن نمي توان در مقياس كوچك الگوي خاصي را جهت تبيين علل زلزله هاي آذربايجان و حتي بعضي مناطق جهان ارائه داد. براي اين منظور در اين نوشته تلاش مي‎گردد ميكروپليت آذربايجان براي حل مسائل زلزله اي آذربايجان و تشريح لرزه زمين ساخت آذربايجان معرفي گردد.
گفتني است براي زلزله خيزي ايران شامل آذربايجان مدلهايي توسط نوروزي(1972)، مكنزي (1977 1972) وDewey et al (1973 ) ارائه گرديد كه مدلهاي نوروزي و مكنزي براساس زلزله خيزي، گسلها و زلزله هاي بزرگ تهيه شده است (شكل4). ملاحظه ميگردد كه اين مدلها به دليل عدم در نظر گرفتن تكتونيك محلي آذربايجان نمي توانند مدل مناسبي براي بيان لرزه زمين ساخت آذربايجان باشند چرا كه براي جدا كردن يك ايالت لرزه زمين ساختي از ايالت ديگر بايد اختلاف هاي بنيادي بين لرزه خيزي و زمين ساخت آنها را نشان داد. بيشتر مرزهاي بكار گرفته شده توسط نوروزي(1972) اساساً مرزهاي غير واقعي و يا جغرافيايي است كه فاقد واقعيتهاي زمين ساختي و يا زمين لرزه اي مي باشند (بربريان،1362).
1-3) ميكروپليت آذربايجان و موقعيت آن در ميان صفحات جهاني
بررسي هاي اوليه نشان ميدهند آذربايجان در حالت كلي تحت فشار چند صفحه بزرگ قرار دارد. اين صفحات عبارتند از صفحه توران صفحه هندوستان و صفحه عربستان. حركت بطئي و آرام صفحه توران در شمال به طرف جنوب و جنوب غربي و فرو رانش آن در شمال خراسان (اوفيوليت هاي سبزوار) و اعمال نيروي آن به ميكروپليت لوت سبب چرخش 135 درجه اي ميكروپليت لوت بسوي غرب شده (اشميت و زوفل، 1983) است. اين ميكروپليت در طول زمان پالئوزوئيك و مزوزوييك پيشين كم و بيش با لبه جنوبي صفحه توران پيوند داشته است. يك جدايي مشخص از توران را در زمان ژورا سيك مي توان نتيجه گرفت. از كرتاسه تاكنون ميكروپليت كم و بيش به صفحه توران پيوسته بوده و در هر صورت حدود 45 در جه نسبت به قاره شمالي به سوي غرب چرخيده و جنبشي نه شديد به سوي صفحه توران داشته است. از طرف شمال آذربايجان نيز برخورد مستقيم صفحه توران با ميكروپليت گؤگجه - قره داغ سبب بروز پديده فرو رانش (Subduction) در شمال آذربايجان شده و بطور مستقيم نيز نيرويي عظيم بر ميكروپليت خزر وارد ميكند.
فشار صفحه عربستان از طرف جنوب غرب و رانده شدن آن به زير كوههاي زاگرس امروزين سبب وارد شدن فشار از طرف جنوب و جنوب شرقي به منطقه آذربايجان شده است. بنا به نظر مكنزي (1972) بر اساس مطالعات مغناطيسي، صفحه عربستان با سرعت 5/4 سانتي متر در هر سال به طرف شمالشرق در حركت است.
صفحه هندوستان نيز با حركت به شمال و شمال شرق سبب وارد شدن فشارهايي به آذربايجان ميشود كه تاثير اين حركت عمدتاً غير مستقيم بوده و بيشتر فشارهاي اعمالي از سوي اين صفحه به ميكروپليت آذربايجان ناشي از فشار ميكروپليت هاي مجاور آذربايجان مي باشد كه درگير با صفحه هندوستان هستند.
حركت اين صفحات سبب اعمال فشارهايي به منطقه آذربايجان شده كه نتيجه نهايي اين فشارها در صورت اعمال فشار خفيف بصورت كوهزايي و در صورت اعمال فشار قوي بصورت شكستگي و ايجاد گسل و نهايتاً زلزله در منطقه مي باشد. اين فشار ها سبب بوجود آمدن شكستگي هايي در ساختمان منطقه با روند شمال غرب به جنوبشرق در امتداد 125 N تا 135N شده است. بررسي هاي ژئوديناميكي آذربايجان نشان ميدهد غير از اين شكستگي ها نيروهاي منتجه از اين نيروهاي منتجه از اين نيروهاي ديناميكي سبب يك حركت چرخشي عمده در منطقه شده كه در عين حال يك فشردگي عمومي در منطقه برشي در طي عملكرد آن ديده مي شود ( Nogol sadate، (1985
1-4) ميكروپليت آذربايجان و موقعيت آن در ميان ميكروپليت هاي منطقه
بطوريكه اشاره گرديد اعمال نيروي صفحات برروي آذربايجان از طريق ميكروپليت هاي انجام مي شود كه در همسايگي آذربايجان قرار دارند مي توان اين ميكروپليت هاي مجاور را تحت عناوين زير طبقه بندي كرد :
1- ميكروپليت جنوب خزر 2- ميكروپليت شرق آناطولي 3- ميكروپليت گوگجه – قره داغ
براي بررسي چگونگي اعمال فشار از سوي اين ميكروپليت ها به ميكروپليت آذربايجان به تشريح يكايك آنها مي پردازيم.
الف) ميكروپليت جنوب درياي خزر
جنوب درياي خزر داراي پوسته ميان اقيانوسي مي‎باشد كه در اثر اعمال نيروي فشاري صفحه توران به زير پوسته قاره اي آذربايجان رانده شده سبب بوجود آمدن پديده فرورانش ، كوهزايي و نهايتاً گسل هاي فعال لرزه زا در اطراف درياي خزر شده است (شكل 5).
در تاريخ نئوتيتس و در مرحله كوهزايي آلپ مياني، منطقه اطراف خزر با تحول اشكال ساختماني در چارچوب مسائل زمين ساختي و نئوتكتونيكي نيرومند و متناقض قطعه قطعه گرديد بطوريكه تاثير اين رويدادها در تشكيلات قفقاز- جنوب خزر، آذربايجان و حوضه‎هاي درون كوهستاني كه داراي آثار تكتونيكي جوان مي باشد قابل ملاحظه است (قنبري 1376). وجود اوفيوليت ها كه امروز ثابت شده است تنها از عمل فرورانش به عمل مي آيد (قنبري 1363). در مناطق طالش، اسالم و جنوب تركمنستان توسط Baud (1989) گزارش شده است (Sengor 1991 ) (شكل 6)
گفتني است فرورانش خزر زير ميكروپليت آذربايجان و وضعيت هندسي زون بنيوف Benioff zone با توجه به پديده نقطه فشاري punching point يكسان نبوده و علاوه بر تغييراتي كه در آن ديده مي شود، ميزان زاويه اي كه در حين فرورانش بخود مي گيرد متغير است. بنا به عقيده قنبري (1376) تغييرات درجه سطح بنيوف بين 15تا 75درجه است. كوهزايي هاي منطقه نيز با توجه به اين زاويه ها متغير بوده و جزاير كماني منطقه اي به وجود مي آيد. اخيراً ميله گذاري هايي كه در كف درياي خزر براي بررسي نوسان آب درياي خزر نصب شده است بالا آمدگي آب درياي خزر ( پديده آبداكشن ميكروپليت خزر ) را نشان مي دهد.
افتخار نژاد (1960) زمان فرورانش خزر با پوسته اقيانوسي را در اوايل دوران مزوزوئيك مي داند. با اينحال بعيد نمي نمايد بقاياي اوفيوليت هاي كوههاي طالش (Sengor 1984 ) را كه مربوط به پالئوزوئيك پسين مي باشد را مربوط به فرو رانش اوليه خزر دانست. از ديگر سو مجموعه هاي اوفيوليتي ناسالم و سنگهاي دگرگوني همراه آنها و سنگهاي دگرگون مناطق الله يارلو، كليبر و شمال ارس نيز با هم در پيوند بوده و بازمانده هايي از پوسته اقيانوسي خزر را نشان مي دهند. با فرورانش خزر زير ميكروپليت آذربايجان، زون بنيوف منطقه در ساوالان تشكيل مي گردد كه از نظر ساختمان و حجم نظير آتشفشانهاي حاشيه قاره اي است كه برروي هورست اوليگوسن تشكيل شده است (قنبري 1376). در طول ائوسئن در اغلب مناطق آذربايجان فعاليت شديد آتشفشاني بوده، بجز مغان كه حوضه رسوبي آرام را در برداشته است.
بررسي هاي آنومالي هاي منطقه اي نشان ميدهد كه جنس پوسته خزر از نوع سنگهاي دگرگوني آمفيبوليت، گرانوليت و اكلوژيت مي باشد كه تحت فشار و حرارت بالا بوجود آمده است. بر روي پوسته فوق رسوبات تغيير شكل نيافته به ضخامت 15 تا 25 كيلومتر ديده مي شود كه از دو بخش زيرين مزوزوئيك و پالئوژن فوقاني شامل سازند نئوژن و كواترنر تشكيل شده است. آستنوسفر در عمق 80 كيلومتري قرار گرفته بسوي شمال و غرب 120 تا 150 كيلومتر افزايش مي يابد (Fedynsky et al. 1972 ) اين علامتي ديگر از پديده فرورانش در خزر مي باشد. سن پوسته بازالتي كف خزر تا امروز تعيين نگرديده است. (بابا خاني و رحيم زاده 1367)
حركت ميكروپليت هاي خزر و آذربايجان و عمل فرورانش، نهايتاً موجب تشكيل گسلها و شكستگي هاي عمده اي در منطقه شده كه وجه بارز آن در منطقه غربي خزر(اراضي آذربايجان ) بچشم مي خورد كه مي‎توان گسل سرتاسري آستارا و گسل نئوور (Neor) را نام برد كه به ترتيب در شرق و غرب كوههاي طالش و كاملاً در امتداد هم بوده و همچنين چندين گسل فرعي منشعب از اين گسل ها كه بصورت شعاعي در اطراف آتشفشان ساوالان كاملاً مشخص هستند گسل آستارا كه در حقيقت مرز حوضه فرو رفته خزر و بخش بالا آمده آن مي باشد و در شرق كوههاي طالش قرار دارد يك گسل پي سنگ كهن مي باشد كه از شمال در جلگه مغان و از جنوب تا چهار گوش انزلي ادامه دارد. تاريخ تشكيل اين گسل را پالئوژئن حساب مي كنند كه با رسوبهاي دشت كرانه خزر پوشيده شده ولي در برخي جاها آثار آن بر روي سنگهاي آذر آواري پالئوژن در باختر استخر عباس آباد ديده مي‎شود (همان ). گسل نئور نيز كه در حقيقت مرز منطقه بالا آمده با فلات ولكانيكي اردبيل مي باشد تقريباً در راستاي گسل آستارا بوده ولي از نظر موقعيت در غرب كوههاي طالش قرار دارد. اين گسل با راستاي شمال غرب – جنوبشرق (NNW- SSE) از شمال درياچه نئوور شروع شده و تا نزديكي هاي انزلي ادامه مي يابد. درياچه كوچك نئوور كه آب آن از آبهاي جاري منطقه شروع مي شود را مي توان در اثر عمل اين گسل دانست.
ب) ميكروپليت شرق آناطولي
حد غربي ميكروپليت آذربايجان رامي توان كوههاي مرزي آذربايجان با تركيه در نظر گرفت كه فرورانش آرام ميكروپليت شرق آناطولي در پوسته قاره اي آذربايجان سبب ايجاد آن شده است. بدين ترتيب سنگهاي اوفيوليتي و كالرد ملانژهاي زون ماكو تا مياندوآب را مي توان تنها نتيجه اين فرورانش دانست.
تعريض ريفت منطقه خوي – مياندوآب در اثر تشكيل تدريجي پوسته اقيانوسي در عمق توانسته است موجب بسط و گسترش يك گودال باريك و دراز دريايي شود كه در آن مواد آتشفشاني زير دريايي باريك همراه با رسوبات عميق دريايي و سنگهاي آواري و تخريبي مشتق از حاشيه قاره اي يعني فليش تشكيل شده باشد.
در مورد فقدان نهشته هاي فليشي قبل از كرتاسه بايد گفت: اگر قبول كنيم كه تشكيل و پيدايش اين ريفت نخستين و تعريض بعدي آن به صورت يك گودال دريايي در زمان كرتاسه بالايي به وقوع پيوسته است در اين صورت فقدان نهشته هاي فليشي قبل از كرتاسه تا حدودي نظر ما را تائيد مي كند (قنبري 1363). با ادامه عمل فرو رانش مواد قسمت بالايي جبه يعني سنگهاي اولترا بازيك و بهم آميختگي آنها با مواد رسوبي و آتشفشاني كه گودال دريايي را بر كرده اند، پيدايش كالرد ملانژها در زون خوي – مياندوآب تشديد مي‎شود. در باره سن تخميني اين فرورانش گفتني است، رخنمون هاي موجود البرز و آذربايجان هيچ نشانه اي دال بر وجود دگرگوني در پالئوزوئيك را ندارد (sengor1991 ) و تمام حوادث بعد از پالئوزوئيك اتفاق افتاده است. بيرمن نيز كه يخچال هاي مرزي تركيه را بررسي كرده است معتقد است كه در اوايل عهد پلستوسن كوههاي مرزي بطور قابل توجهي پايين تر از امروز بوده‎اند‎ (سياهپوش 1370) و بعداً در اثر كوهزايي به ارتفاع آنها افزوده شده است.
فهمي (1365) نيز سنگهاي رسوبي كالردملانژ خوي را به سبب داشتن فسيل مشخص نوموليت به زمان ائوسن مربوط مي داند. از طرفي داده هاي پالئو مغناطيسي توسط Vander voo (1968) نشان مي دهد كه تركيه از زمان كرتاسه به عنوان بخشي از آفريقا بوده و سنگهاي پرمين و ژورا سيك حركت انحرافي را از قطب اروپا و افريقا نشان مي دهد و ثابت ميكند كه تركيه شامل قطعاتي از سنگهاي قاره اي را به زون آفريقا شبيه مي سازد (ديوي و همكاران1973).
با انجام عمل فرورانش در منطقه شكستگي ها و درزهاي فراوان در پوسته قاره‎اي آذربايجان و پوسته اقيانوسي آناطولي بوجود مي آيد كه روند آن تقريباً شمال- جنوب مي باشد كه مي توان گسل سراسري درياچه اورميه در شرق كوههاي آذربايجان و گسل وان در آناطولي را نتيجه اين فرورانش دانست. از نتايج اين فرورانش علاوه بر ايجاد گسلهاي سرتاسري فوق مي توان به ايجاد گسلش فراوان در غرب آذربايجان و گسل فراوان و ايجاد درياچه تكتونيكي وان در غرب و همچنين كوهزايي عظيم در منطقه اشاره كرد كه تحقيقات اينوسنتي و همكاران (1980) نشان مي دهد گسلش هاي اين كوهزايي در منطقه وان از شدت زيادي برخوردار مي باشد.
حادثه بعد از ميوسن ظهور دو گسل امتداد لغز آناطولي شمالي و شرقي است و آنها نتيجه حركت به سمت غرب ميكروپليت آناطولي به زير صفحه عربستان است (مكنزي 1372)
مطالعات انجام شده با سوابق و اطلاعات گردآ‎وري شده مربوط به يك زمان خميده و انحنا يافته اي كه داراي 200كيلومتري عرض بوده و در قسمت جنوب به وسيله Nappe- Elazigمحدود شده (Rigode Righi 1964) و در بخش شرقي و غربي بين 40درجه طول و 46 درجه عرض شرقي قرار گرفته است نشانه اي ديگر از فرورانش در اين منطقه است.(قنبري1363)
اخيراً با استفاده از دستگاههاي طرح نوري (چالنكو 1977) در امتداد(ENE WSW) و همچنين جنوب شرق به شمالشرق يك فرم موزائيكي از ساختمان را نشان ميدهد بطوريكه ساختمان موزائيكي بخش انتهايي گسل آناطولي و گسل زاگرس منشاء تكتونيكي مشابه را مدل مي سازد و نوعي كشش در جهت شرق –غرب را نشان ميدهد. ساده‎ترين تفسير اين علت در آن است كه اين ساختمانها در اثر كشش و انبساط گسلها در سطح زيرين خود كه موازي با مسير حركت حد مياني پليت عربستان است مقاومت از خود نشان داده و گسلها را رسوبات دوران چهارم پوشانيده است.
با توجه به توضيحات فوق ميكروپليت آذربايجان را مي توان در صورت صلب بودن منشآ زلزله هاي آذربايجان در نظر گرفت.
منابع فارسي :
2- باباخاني .ع.،ف.،1376،شرح نقشه زمين شناسي چهارگوش اردبيل به مقياس 000/250/1، سازمان زمين شناسي كشور، تهران

4- بربريان.م.،قريشي.م.،1366، پژوهش و بررسي لرزه زمين ساخت كاربردي، خطر زمين لرزه، گسلش در گستره درياچه تكتونيكي اورميه، سازمان زمين شناسي كشور، شماره گزارش؟
11- روبو.م.،كوپن.ر.،1369، جابجايي قاره ها، ترجمه مهندس دنبلي، انتشارات علمي فرهنگي تهران
12- سازمان زمين شناسي كشور، 1362 پروژه ژئوديناميك(زمين پيمايش در ايران)، گزارش شماره 51
13- سازمان زمين شناسي كشور، دگر ريختي قاره اي در فلات ايران زمين، شماره 52
16- شاه پسندزاده. م و، زارع.، 1374، بررسي مقدماتي لرزه خيزي، لرزه زمين ساخت و خطر زمين لرزه،گسلش در پهنه استان آذربايجان شرقي، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
19- شهرابي. م.، 1373، شرح نقشه زمين شناسي چهارگوش اورميه به مقياس 1:250000، سازمان زمين شناسي كشور، تهران
20-شهرابي. م.، 1360، گزارش مختصري از رخساره درياچه اي زمان هولوسن و تغييرات آب و هوايي درياچه فوق اشباع از نمك اورميه، سازمان زمين شناسي كشور، گزارش داخلي
22- فهمي. م.ح.، ايرجي.، 1365، زمين شناسي و معادن آذربايجان غربي، ناشر؟ خوي
24- قنبري. ع.، 1363، مطالعه زمين شناسي، تكتونيك و سايزمو تكتونيك منطقه خوي در آذربايجان دانشكده فني، دانشكاه تبريز، كتاب چاپ نشده، نزد مؤلف
25- قنبري.ع.، 1372، مطالعه اجمالي گسل شمال تبريز، اولين كنفرانس بين المللي بلاياي طبيعي، ناشر؟ تهران

27- قنبري.ع.1376، گزارش مقدماتي زمين لرزه 10اسفند 1375 اردبيل، دانشكده فني، دانشگاه تبريز، مقاله نزد نگارنده تكتونيك شهرك لاله تبريز، دانشكده فني دانشگاه تبريز، گزارش نزد مؤلف
28- قريشي.م.،برزگر.ف.، 1370، توان(پتانسيل) لرزه خيزي گستره آذربايجان در پيوند با برنامه ريزي شهرها، مجموعه مقالات طرح ريزي كالبدي، وزارت مسكن وشهرسازي، تهران
33- معماريان.ح.، 1371، زمين شناسي براي مهندسين، ناشر دانشگاه تهران، صص 350-324
34- معماريان.ح.، 1374، زمين شناسي مهندسي و ژئوتكنيك، ناشر دانشگاه تهران صص 500-410
35- نوگل سادات.م.ع.، 1364، منطقه هاي برشي و خميدگي هاي ساختاري در ايران، دست آوردهاي تحليل ساختاري ناحيه قم، گزارش شماره 55، سازمان زمين شناسي كشور.

منابع انگليسي:
Berberian. M.1976 Bozgush 1879 earthquake, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 north Tabriz fault, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 Salmas earthquake, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 Contribution To The Seismotectonies of Iran (part IV) No 40 Gs

Berberian. M. Tchalenco. J.S.1976 Field study and documention of The 1930 Salmas earthquake Gs no 49 P 271_ 342

Berberian. M. 1976 Macroseismic epicenteres of destructive and damaging earthquakes in Iran(1900_1976).Gs No 39

Berberian. M. 1977 Badavli (W. Maku) earthquake of 1968 April 29 Gs No 40

Berberian. M. 1983 The southern caspian A compressional Deperssion floored by a trapped modified oceanic crust. Gs. No 40


Ghanbari. A. 1989 Tectonics of The Tethyan_Himalayan belt in The Iranan area 28Th I. G. Washington. D. C. U. S. A.

Ghanbari. A. 2001 paleoseismisity and Neo seismity in The Azerbaigan area I. G. C. Tokoyo Japan.

Sengor. M. C. 1991, late paleozoic and Mezozoic Tectonic evolutic of the Middle Eastrn tethysidesi, IGCP project 267, Newsletter No. 2(1991)

نگاهی به تاريخ فرهنگ و تعليم و تربيت در سلماس

نگاهی به تاريخ فرهنگ و تعليم و تربيت در سلماس

دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني
کودکان روستاها و شهر ديلمقان و کهنه شهر تا قبل ازتاسيس رسمی اداره فرهنگ همچون ساير شهرهای آذربايجان درمکتب خانه هايی تعليم می يافتند که مواد درسی آن عمدتاً قرآن ، گلستان سعدی ، جامع عباسی، ديوان حافظ ، و کتب عربی بود . در آن زمان تفکر قرون وسطی يی درميان مردم رواج داشت وآن اينکه سواد عبارت بود ازخواندن و نوشتن به زبانهای عربی و فارسی.
آذربايجانيان به سبب دانستن زبان ترکی احساس يادگيری علمی زبان ترکی را نداشتند و همين امر سبب شد بعدها متوليان فرهنگ به سوء استفاده از اين عدم نياز غير مشروع و غير علمي نمايند و بر خلاف اصول اوليه تعليم و تربيت ، يادگيری به زبان مادری را برای آذربايجانيان ممنوع سازند. بطوريکه دکتر محسنی رئيس فرهنگ آذربايجان اعزامي از سوی رضا شاه دستور داده بود هر دانش آموزی که در مدرسه «ترکی» صحبت کند مجبور به پرداخت جريمه باشد .
مکتب خانه های آن زمان شهر ديلمقان مرکز ولايت سلماس (بلا از سال 1300 شمسی) عبار ت بود از مکتب امين العلما ، مکتب ملا غفار ، مکتب حاجی بابا ، مکتب ملا اسماعيل ، مکتب ملا عباسعلی ، مکتب ميرزا رضای سلماسی ، مکتب ميرزا حسن شمس الدينی ، مکتب ميرزا حبيب ، مکتب ملا اسماعيل نجفی ، مکتب ملا مجيد تمری و دهها مکتب کوچک و بزرگ که درکهنه شهر و روستاهای اطراف ديلمقان به تعليم و تربيت سنتی اهالی سلماس می پرداختند .
در سال 1285 شمسی همزمان با پيروزی انقلاب مشروطيت آذربايجان ، به همت قهرمان ملی آذربايجان ، ميرزا سعيد سلماسی اولين مدرسه بهسبک نوين در ديلمقان تاسيس شد . همچنين به همت وی يک هيئت علمی در سلماس تاسيس شد که « هيئت معارف سلماس» ناميده می شد . عبد الصمد اسماعيل زاده ، ميزرا علی محمد جواد زاده ،ميرزا عبدالرزاق پياميار ، امير اقبال لکستانی ، حاجی حسين آقا ، محمد رضا صيرفی زاده ، ميرزا محمد علی مشهور به دايی از جمله اعضای اين هيئت بودند . مدرسه تاسيسی ميرزا سعيد سلماسی به پيشنهاد هيئت معارف سلماس مدرسه « سعيديه» ناميده شد . ناجی بيگ ازادبای مشهور عثمانی و از سران حزب اتحاد و ترقی عثامنی به دعوت ميرزا سعيد سلماسی به ديلمقان آمده و مديريت و معلمی اين مدرسه را بر عهده گرفت . محمد قلی ميرزا ، ميرزا احمد بصيرت ، حاجی ملا اسماعيل نجفی ، از جمله مديران اين مدرسه بودند . عکس منحصر به فرد اين« مدرسه در دست می باشد در اين عکس ، ناجی بيگ ، ميرزا سعيد سلماسی ،معلمان و حدود چهل نفر از محصلان مدرسه سعيديه ديده می شود .اين مدرسه پس از دو سال فعاليت در سال 1287 شمسی همزمان با تسليم حکومت سلماس به سردار ماکو تعطيل شد . بدين نحو که عزو (عزت الله) خان خواهر زاده سردار ماکو به ديلمقان تاخته و مدرسه سعيديه را منحل و کليه اعضای هيئت معارف سلماس را دستگير کرده ، شخص ناجی بيگ مدير سعيديه دستگير و به اعدام محکومشد . ميرزا سعيد سلماسی نيز به استانبول مهاجرت کرد .
پس از شهادت مظلومانه ميرزا سعيد سلماسی در اواخر سال 1287 شمسی ، عظمت خانم مادر مرحوم ميرزا سعيد سلماسی تامين مالی مدرسه سعيديه را بر عهده گرفت . اين مدرسه تا سال 1297 شمسی با مديريت ميرزا حسين رشيديه تبريزی ، ميرزا رضای سلماسی ، ميرزا ابوالحسن شبستری اداره شد . در طی سالها حدود دويست دانش آموز سلماسی تربيت شدند که معلمان انها عبارت بودند از ميرزا ستار تبريزی ، حاج اسماعيل نجفی و ميرزا حسين افتخار تبريزی .
همزمان با وقوع جنگ حهانی اول و هجوم عشاير جيلو و ارامنه به سلماس ، مدرسه سعيديه دوباره رو به تعطيل رفت . در تاريخ 4 ارديبهشت سال 1297 شمسی همزمان با تصرف ديلمقان به دست جيلوها ، مدرسه سعيديه منحل و ميرزا ابوالحسن خان شبستری مدير مدرسه و ميرزا حسين تبريزی معلم مدرسه و دههاتن از دانش آموزان مدرسه سعيديه به دست جيلوها کشته شدند . فاجعه قتل عام مردم اورميه و سلماس به دست جيلوها و ارامنه لکه ننگی بر پيشانی ارامنه و آشوريها می باشد .
خرداد ماه سال 1297 شمسی قشون عثمانی جهت پيايان دادن به اسارت مردم سلماس و اورميه و آزاد سازی آذربايجان از يوغ ارامنه واسوری ها و ميسيون اروپايی با قشون مجهز وارد آذربايجان شده و ارامنه و آسور يها (چيلو ها ) با خدم و حشم به طرف بغداد محل استقرار انگليسی ها فرار کردند و به تدريج مردم آذربايجان و سلماس وارد آرامش نسبی شدند . ميرزا عبدلارزاق پياميار که از جمله معاريف سلماس عصر مشروطيت بود نيز از استانبول وار د ديلمقان شد و دوباره مدرسه سعيديه در ديلمقان افتتاح شد . پس از چندی شورش اکراد به رهبری سيميتقو آغازشد و دوباره غرب آذربايجان وارد بحران شد در اثر نا امنی منطقه ديلمقان و کهنه شهر مهاجرت از منطقه به تبريز و شهرهای امن آذربايجان شروع شده و با مهاجرت ميرزا عبدالرزاق پياميار به تبريز دوباره مدرسه سعيديه تعطيل شد .
در سال 1300 شمسی « عبدالرزاق طهماسبی» والی آذربايجان شده و دوباره مدرسه سعيديه احياء و نام آن به «پهلوی» عوض شد . اين مدرسه با مديريت آقای ثريا وآموزگاری ميرزا حسن شمس الدينی و نظامت نصرت الله خان بهادری تاسيس گرديد . در سال 1301 مديريت مدرسه فوق از طرف اداه فرهنگ آذربايجان به ميرزا عبدالرزاق پياميار محول شد و از همان تاريخ وی به رياست اداره فرهنگ سلماس منصوب شد . رياست وی بر اداره فرهنگ سلماس از سال 1301 تا 13 فروردين 1324 شمسی (روز فوت وی ) ادامه داشت .
در سال 1301 شمسی دبستان اردشير ديلمقان تاسيس شد و در سال 1305 شمسی دبستان نوروز کهنه شهر تاسيس شد . در سال 1307 شمسی اولين دبستان دخترانه سلماس به پيشنهاد اهالی ديلمقان تحت عنوان «گلشن» تاسهس شد و در سال 1316 شمسی اولين دبيرستان سلما س تاسيس و درسال 1332 شمسی کلاس چهارم دبيرستان افتتاح شد .
در سال 1332 شمسی دبيرستان دخترانه سعيد تاسيس و تا سال 1334 شمسی دوره اول و بعد از آن دوره دوم افتتاح شد . پس از ان بتدريج در روستاهای زير مدارس تاسيس شد .
معزی خسرو اباد 1311 شمسی
افشين هفتوان 1315 شمسی
کيوان سوره 1319 شمسی
هاتف مغانجيق 1319 شمسی
دانش قره قشلاق 1319 شمسی
مهرگان ملحم 1319 شمسی
بابايی ملحم 1319 شمسی
جاويد سلطان احمد 1326 شمسی
شهريار يوشانلو 1328 شمسی
آذر پکاجيک 1328 شمسی
حافظ حبشی 1329 شمسی
جهانگير چهريق 1329 شمسی
خسرو پرويز صدقيان 1331 شمسی
فردوسی کشکاويج 1331 شمسی
نظامی کوزه رش 1331 شمسی
نوبنياد اولق 1333 شمسی
نوبنياد سيلاب 1333 شمس

‎زلزله هاي هاي بزرگ و مخرب معاصر

زلزله‎هاي بزرگ و مخرب معاصر
آذربايجان
(1900 تا 2005 ميلادي)




دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني
دانشگاه آزاد اسلامي واحد سلماس



الف) مقدمه اي بر زلزله هاي آذربايجان
تاريخي‌آن ‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ و‏‎ آذربايجان‌‏‎ شناختي‌‏‎ زمين‌‏‎ وضعيت‌‏‎ بررسي‌‏‎
نشان‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ ژئوفيزيكي‌‏‎ مختلف‌‏‎ مطالعات‌‏‎ :‎اشاره‌‏‎
مناطق‌‏‎ از‏‎ يكي‌‏‎ تكتونيكي‌ ، ‏‎ لحاظ‏‎ از‏‎ منطقه‌‏‎ اين‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌دهد‏
كمربند‏‎ به‌‏‎ موسوم‌‏‎ زلزله‌‏‎ كمربند‏‎ در‏‎ و‏‎ آسياست‌‏‎ جوان‌‏‎ بسيار‏‎
ميانه‌‏‎ از‏‎ كه‌‏‎ كمربند‏‎ اين‌‏‎.‎دارد‏‎ قرار‏‎ هيماليا‏‎ -‎آلپ‌‏‎ زلزله‌‏‎
آلپ‌ ، ‏‎ مناطق‌‏‎ از‏‎ عبور‏‎ از‏‎ پس‌‏‎ مي‌شود ، ‏‎ شروع‌‏‎ اطلس‌‏‎ اقيانوس‌‏‎
شمال‌‏‎ افغانستان‌ ، ‏‎ پاكستان‌ ، ‏‎ ايران‌ ، ‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ تركيه‌ ، ‏‎
نوار‏‎ و‏‎ رسيده‌‏‎ فيليپين‌‏‎ جزاير‏‎ منطقه‌‏‎ به‌‏‎ تبت‌‏‎ هندوستان‌ ، ‏‎
را‏‎ نوار‏‎ اين‌‏‎ مي‌توان‌‏‎ واقع‌‏‎ در‏‎.‎مي‌آورد‏‎ بوجود‏‎ را‏‎ عريضي‌‏‎
.دانست‌‏‎ زمين‌‏‎ كره‌‏‎ صفحات‌‏‎ جوش‌‏‎ و‏‎ برخورد‏‎ محل‌‏‎
سايزموتكتونيكي‌‏‎ مسائل‌‏‎ حل‌‏‎ براي‌‏‎ كوشش‌هايي‌‏‎ اخير ، ‏‎ سالهاي‌‏‎ در‏‎
توسط‏‎ آذربايجان‌‏‎ آن‌‏‎ ميان‌‏‎ در‏‎ و‏‎ ايران‌‏‎ (ساختي‌‏‎ زمين‌‏‎ لرزه‌‏‎)
همكاران‌‏‎ و‏‎ دئوي‌‏‎ و‏‎ (‎‎‏‏1977و 1972‏‎) مكنزي‌‏‎ ‎‏‏،‏‎(‎‎‏‏1972‏‎) نوروزي‌‏‎
(Seismo Tectonic) سايزموتكتونيكي‌‏‎ مدل‌هاي‌‏‎ قالب‏‎ در‏‎ (‎‏‏1973‏‎)
نگرفتن‌‏‎ نظر‏‎ در‏‎ سبب‏‎ به‌‏‎ الگوها‏‎ اين‌‏‎ ولي‌‏‎ ;گرديد‏‎ ارائه‌‏‎
لرزه‌‏‎ سئوالات‌‏‎ پاسخگوي‌‏‎ نتوانست‌‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ محلي‌‏‎ تكتونيك‌‏‎
و‏‎ تاريخي‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ پراكندگي‌‏‎ و‏‎ گسل‌ها‏‎ وضعيت‌‏‎ ساختي‌ ، ‏‎ زمين‌‏‎
(‎‏‏1362‏‎) بربريان‌‏‎ قول‌‏‎ به‌‏‎ كه‌‏‎ چرا‏‎ گردد ، ‏‎ آذربايجان‌‏‎ معاصر‏‎
مرزهاي‌‏‎ "اساسا‏‎ نوروزي‌‏‎ توسط‏‎ شده‌‏‎ گرفته‌‏‎ بكار‏‎ مرزهاي‌‏‎ بيشتر‏‎
زمين‌‏‎ واقعيت‌هاي‌‏‎ فاقد‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ جغرافيايي‌‏‎ و‏‎ واقعي‌‏‎ غير‏‎
و‏‎ مسائل‌‏‎ اين‌‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎ با‏‎.‎مي‌باشند‏‎ لرزه‌اي‌‏‎ زمين‌‏‎ يا‏‎ ساختي‌‏‎
"آذربايجان‌‏‎ ميكروپليت‌‏‎" دانان‌‏‎ ژئوفيزيك‌‏‎ مطالعات‌‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎ با‏‎
.گرديد‏‎ ارائه‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ براي‌‏‎ مدلي‌‏‎ عنوان‌‏‎ به‌‏‎
اقيانوسي‌‏‎ پوسته‌‏‎ (‎Subdsuction) فرورانش‌‏‎ تئوري‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ براساس‌‏‎
زير‏‎ به‌‏‎ غرب‏‎ در‏‎ آناتولي‌‏‎ اقيانوسي‌‏‎ پوسته‌‏‎ و‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎ خزر‏‎
آمدن‌‏‎ بوجود‏‎ و‏‎ كوهزايي‌‏‎ سبب‏‎ آذربايجان‌‏‎ قاره‌اي‌‏‎ پوسته‌‏‎





گسلها و زلزله هاي معاصر آذربايجان



.است‌‏‎ شده‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ فعال‌‏‎ و‏‎ طولاني‌‏‎ سراسري‌‏‎ گسل‌هاي‌‏‎
كوههاي‌‏‎ كوهزايي‌‏‎ سبب‏‎ آذربايجان‌‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎ فرورانش‌ها‏‎ همين‌‏‎
اروميه‌‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌هاي‌‏‎ آمدن‌‏‎ وجود‏‎ به‌‏‎ و‏‎ تركيه‌‏‎ غربي‌‏‎ مرزي‌‏‎
فرورانش‌‏‎ و‏‎ تركيه‌‏‎ مرزي‌‏‎ كوههاي‌‏‎ غرب‏‎ و‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎ وان‌‏‎ گسل‌‏‎ و‏‎
كوههاي‌‏‎ آمدن‌‏‎ بوجود‏‎ سبب‏‎ قره‌داغ‌‏‎ -‎گوءگجه‌‏‎ اقيانوسي‌‏‎ پوسته‌‏‎
گسل‌‏‎ و‏‎ جنوب‏‎ در‏‎ تبريز‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌‏‎ آمدن‌‏‎ وجود‏‎ به‌‏‎ و‏‎ قره‌داغ‌‏‎
.است‌‏‎ شده‌‏‎ شمال‌‏‎ در‏‎ نخجوان‌‏‎
زلزله‌هاي‌‏‎ همچنين‌‏‎ و‏‎ آذربايجان‌‏‎ تاريخي‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ بررسي‌‏‎
فيزيكي‌‏‎ حركات‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌دهد‏‎ نشان‌‏‎ نيز‏‎ آذربايجان‌‏‎ جاري‌‏‎ قرن‌‏‎
و‏‎ حركات‌‏‎ مطالعات‌‏‎.‎دارد‏‎ وجود‏‎ هم‌‏‎ هنوز‏‎ آذربايجان‌‏‎ پوسته‌‏‎
خفيف‌‏‎ حركات‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌دهد‏‎ نشان‌‏‎ نيز‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ كوهها‏‎ ريزش‌‏‎
منطقه‌‏‎ كوههاي‌‏‎ شكاف‌‏‎ حتي‌‏‎ و‏‎ ريزش‌‏‎ در‏‎ زلزله‌ ، ‏‎ بر‏‎ علاوه‌‏‎ زمين‌ ، ‏‎
سراب ، ‏‎ خلخال‌ ، ‏‎ اردبيل‌ ، ‏‎ گرم‌‏‎ آبهاي‌‏‎است‌‏‎ متجلي‌‏‎ نيز‏‎
و‏‎ قالا‏‎ صايين‌‏‎ سراسكند ، ‏‎ خوي‌ ، ‏‎ سلماس‌ ، ‏‎ زنجان‌ ، ‏‎ بستان‌آباد ، ‏‎
منطقه‌‏‎ در‏‎ نوين‌‏‎ تكتونيكي‌‏‎ فعاليتهاي‌‏‎ از‏‎ ديگري‌‏‎ نشان‌‏‎ غيره‌‏‎
جاي‌‏‎ جاي‌‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ واقعيت‌‏‎ اين‌‏‎ بيانگر‏‎ شواهد‏‎ اين‌‏‎ تمام‌‏‎.‎است‌‏‎
و‏‎ تخريب‏‎ خطر‏‎ معرض‌‏‎ در‏‎ بالقوه‌‏‎ طور‏‎ به‌‏‎ همواره‌‏‎ آذربايجان‌‏‎
به‌‏‎ مناطق‌‏‎ كه‌‏‎ رسيد‏‎ خواهد‏‎ فرا‏‎ روزي‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ مطلق‌‏‎ ويراني‌‏‎
تجربه‌‏‎ را‏‎ زمين‌‏‎ مخرب‏‎ حركات‌‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ كنوني‌‏‎ آرام‌‏‎ اصطلاح‌‏‎
تلخ‌‏‎ وقايع‌‏‎ اين‌‏‎ شاهد‏‎ چند گاهي‌‏‎ از‏‎ هر‏‎ اينكه‌‏‎ كما‏‎ كرد ، ‏‎ خواهند‏‎




.بوده‌ايم‌‏‎
تبريز ، ‏‎ نظير‏‎ آذربايجان‌‏‎ جمعيت‌‏‎ پر‏‎ مناطق‌‏‎ اكثر‏‎ متاسفانه‌‏‎

فعال‌‏‎ بسيار‏‎ مناطق‌‏‎ در‏‎ ميانه‌‏‎ و‏‎ خوي‌‏‎ سلماس‌ ، ‏‎ اردبيل،
ساخته‌‏‎ توانمند‏‎ و‏‎ جوان‌‏‎ فعال‌ ، ‏‎ گسل‌هاي‌‏‎ كنار‏‎ در‏‎ و‏‎ تكتونيكي‌‏‎
ديگر‏‎ حتي‌‏‎ و‏‎ مناطق‌‏‎ اين‌‏‎ مردم‌‏‎ كردن‌‏‎ آگاه‌‏‎ بنابراين‌‏‎.‎شده‌اند‏‎
چگونگي‌‏‎ و‏‎ بالقوه‌‏‎ خطر‏‎ اين‌‏‎ با‏‎ كمتر‏‎ خطر‏‎ معرض‌‏‎ در‏‎ مناطق‌‏‎
ساخت ‌و ساز‏‎ مهندسي‌‏‎ نظر‏‎ از‏‎ چه‌‏‎ طبيعي‌‏‎ بلاي‌‏‎ اين‌‏‎ با‏‎ مقابله‌‏‎
بزرگراهها ، ‏‎ گاز ، ‏‎ و‏‎ نفت‌‏‎ لوله‌هاي‌‏‎ سازي‌ ، ‏‎ ساختمان‌‏‎ شامل‌‏‎
زيرزميني‌ ، ‏‎ كابل‌هاي‌‏‎ شبكه‌‏‎ و‏‎ مخابرات‌‏‎ فاضلاب ، ‏‎ و‏‎ آب‏‎ شبكه‌هاي‌‏‎
بررسي‌‏‎ نظر‏‎ از‏‎ چه‌‏‎ و‏‎ راه‌آهن‌ ، ‏‎ شبكه‌‏‎ بنادر ، ‏‎ فرودگاهها ، ‏‎
ميزان‌‏‎ كاستن‌‏‎ براي‌‏‎ زلزله‌ ، ‏‎ همگاني‌‏‎ آموزش‌‏‎ و‏‎ ايمني‌‏‎ نكات‌‏‎
متخصص‌‏‎ هر‏‎ براي‌‏‎ اساسي‌‏‎ وظيفه‌‏‎ يك‌‏‎ جاني‌ ، ‏‎ تلفات‌‏‎ و‏‎ خسارات‌‏‎
.مي‌باشد‏ زلزله‌‏‎
براي‌‏‎ امروزه‌‏‎ زلزله‌ ، ‏‎ مفهوم‌‏‎:‎زلزله‌‏‎ منشاء‏‎ و‏‎ مفهوم‌‏‎ (‎الف‌‏‎
زمين‌‏‎ سطح‌‏‎ مي‌دانيم‌‏‎ ما‏‎ .‎است‌‏‎ شده‌‏‎ شناخته‌‏‎ مفهومي‌‏‎ دانشمندان‌‏‎
است‌‏‎ داغ‌‏‎ بسيار‏‎ زمين‌‏‎ داخل‌‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ تشكيل‌‏‎ هم‌‏‎ از‏‎ جدا‏‎ صفحات‌‏‎ از‏‎
كنوكسيون‌‏‎ اثر‏‎ در‏‎.‎مي‌شود‏‎ بيشتر‏‎ عمق‌‏‎ افزايش‌‏‎ با‏‎ آن‌‏‎ داغي‌‏‎ كه‌‏‎
كه‌‏‎ ميايد‎‏ بوجود‏‎ زمين‌‏‎ گوشته‌‏‎ در‏‎ متحرك‌‏‎ سلولهايي‌‏‎ ‎‏‏،‏‎(همرفت‌‏‎)‎
.مي‌گردد‏‎ زمين‌‏‎ صفحات‌‏‎ منظم‌‏‎ حركات‌‏‎ حركت‌‏‎ سبب‏‎ سلولها‏‎ اين‌‏‎ تحرك‌‏‎
را‏‎ صفحات‌‏‎ اين‌‏‎ حركت‌‏‎ سرعت‌‏‎ توانسته‌اند‏‎ دانشمندان‌‏‎ امروزه‌‏‎
شكل‌‏‎ سه‌‏‎ به‌‏‎ هم‌‏‎ به‌‏‎ نسبت‌‏‎ صفحات‌‏‎ حركات‌‏‎.‎كنند‏‎ حساب‏‎ وضوح‌‏‎ به‌‏‎
:است‌‏‎ متجلي‌‏‎ زير‏‎
ريفت‌‏‎ آمدن‌‏‎ پديد‏‎ سبب‏‎ و‏‎ مي‌شوند‏‎ دور‏‎ هم‌‏‎ به‌‏‎ نسبت‌‏‎ صفحات‌‏‎ -‎‏‏1‏‎
.اطلس‌‏‎ اقيانوس‌‏‎:‎مانند‏‎.مي‌گردد‏‎
فرورانش‌‏‎:‎مانند‏‎.‎مي‌كنند‏‎ فرورانش‌‏‎ هم‌‏‎ به‌‏‎ نسبت‌‏‎ صفحات‌‏‎ -‎‏‏2‏‎
.ژاپن‌‏‎ الجزاير‏‎ مجمع‌‏‎ تشكيل‌‏‎ و‏‎ پوسته‌ها‏‎
در‏‎ آندرياس‌‏‎ سن‌‏‎ گسل‌‏‎:مانند‏‎.مي‌لغزند‏‎ هم‌‏‎ به‌‏‎ نسبت‌‏‎ صفحات‌‏‎ -‎‏‏3‏‎
.امريكا‏‎
بررسي‌هاي‌‏‎:‎آذربايجان‌‏‎ (‎زمين‌ساخت‌‏‎ لرزه‌‏‎)‎ سايزموتكتونيك‌‏‎ (ب‏‎
كه‌‏‎ مي‌دهد‏‎ نشان‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ سايزموتكتونيكي‌‏‎ و‏‎ تكتونيكي‌‏‎
.دارد‏‎ قرار‏‎ بزرگ‌‏‎ صفحه‌‏‎ سه‌‏‎ شديد‏‎ فشار‏‎ تحت‌‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ پوسته‌‏‎
ازطريق‌‏‎ جنوبشرق‌‏‎ -‎جنوب‏‎ به‌طرف‌‏‎ حركت‌‏‎ در‏‎ توران‌‏‎ صفحه‌‏‎
را‏‎ آذربايجان‌‏‎ خزر‏‎ جنوب‏‎ ميكروپليت‌‏‎ و‏‎ لوت‌‏‎ ميكروپليت‌‏‎
خود‏‎ حركت‌‏‎ در‏‎ نيز‏‎ هندوستان‌‏‎ صفحه‌‏‎.‎مي‌دهد‏‎ قرار‏‎ تحت‌تاثير‏‎
پديده‌‏‎ وقوع‌‏‎ و‏‎ توران‌‏‎ صفحه‌‏‎ با‏‎ برخورد‏‎ ضمن‌‏‎ شمال‌ ، ‏‎ به‌طرف‌‏‎
به‌طور‏‎ هيماليا ، ‏‎ عظيم‌‏‎ كوههاي‌‏‎ تشكيل‌‏‎ و‏‎ تبت‌‏‎ در‏‎ كوهزايي‌‏‎
اثر‏‎ آذربايجان‌‏‎ پوسته‌‏‎ در‏‎ ميكروپليت‌هايي‌‏‎ ازطريق‌‏‎ غيرمستقيم‌‏‎
كه‌‏‎ شمالشرق‌‏‎ به‌‏‎ حركت‌‏‎ ضمن‌‏‎ عربستان‌‏‎ صفحه‌‏‎ بالاخره‌‏‎ و‏‎ كرده‌‏‎
كوههاي‌‏‎ تشكيل‌‏‎ سبب‏‎ مي‌شود ، ‏‎ خليج‌فارس‌‏‎ شدن‌‏‎ بسته‌‏‎ به‌‏‎ منجر‏‎
مطالعات‌‏‎.‎مي‌كند‏‎ وارد‏‎ فشار‏‎ آذربايجان‌‏‎ به‌‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ زاگرس‌‏‎
ميكروپليت‌‏‎ اقيانوسي‌‏‎ پوسته‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌دهد‏‎ نشان‌‏‎ نيز‏‎ ژئوفيزيكي‌‏‎
گرانيتي‌‏‎ بستر‏‎ سنگ‌‏‎ داراي‌‏‎ كه‌‏‎ (خزر‏‎ درياي‌‏‎ جنوبي‌‏‎ قسمت‌‏‎) خزر‏‎
قاره‌اي‌‏‎ پوسته‌‏‎ در‏‎ توران‌‏‎ صفحه‌‏‎ حركت‌‏‎ اثر‏‎ تحت‌‏‎ است‌ ، ‏‎
ايجاد‏‎ و‏‎ طالش‌‏‎ كوههاي‌‏‎ كوهزايي‌‏‎ سبب‏‎ فرورفته‌ ، ‏‎ آذربايجان‌‏‎
با‏‎)‎ Nevor نئوور‏‎ سراسري‌‏‎ گسل‌‏‎ و‏‎ طالش‌‏‎ كوههاي‌‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎
.است‌‏‎
-گوءگجه‌‏‎ ميكروپليت‌‏‎ فرورانش‌‏‎ سبب‏‎ همچنين‌‏‎ توران‌ ، ‏‎ صفحه‌‏‎ حركت‌‏‎
كوهزايي‌‏‎ ايجاد‏‎ بر‏‎ علاوه‌‏‎ شده‌ ، ‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ قره‌داغ‌‏‎
پتانسيل‌‏‎)‎ تبريز‏‎ سراسري‌‏‎ گسل‌‏‎ ايجاد‏‎ سبب‏‎ قره‌داغ‌ ، ‏‎ كوههاي‌‏‎
ايروان‌‏‎ اتمي‌‏‎ تاسيسات‌‏‎ متاسفانه‌‏‎ كه‌‏‎ -‎نخجوان‌‏‎ گسل‌‏‎ و‏‎ مي‌گذرد‏‎
.است‌‏‎ شده‌‏‎ -دارد‏‎ قرار‏‎ گسل‌‏‎ اين‌‏‎ فعال‌‏‎ پهنه‌‏‎ در‏‎
به‌‏‎ آن‌‏‎ فرورانش‌‏‎ سبب‏‎ آناتولي‌‏‎ ميكروپليت‌‏‎ حركت‌‏‎ سو ، ‏‎ ديگر‏‎ از‏‎
و‏‎ تركيه‌‏‎ مرزي‌‏‎ كوههاي‌‏‎ كوهزايي‌‏‎ سبب‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ غرب‏‎
مرزي‌‏‎ كوههاي‌‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎ اروميه‌‏‎ درياچه‌‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌هاي‌‏‎ ايجاد‏‎
هر‏‎.‎است‌‏‎ شده‌‏‎ تركيه‌‏‎ مرزي‌‏‎ كوههاي‌‏‎ غرب‏‎ در‏‎ وان‌‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌‏‎ و‏‎
يكسان‌‏‎ سرنوشت‌‏‎ داراي‌‏‎ وان‌‏‎ و‏‎ اورميه‌‏‎ تكتونيكي‌‏‎ درياچه‌‏‎ دو‏‎
گسل‌هاي‌‏‎ فرونشست‌‏‎ در‏‎ دو‏‎ هر‏‎ ديگر‏‎ به‌عبارت‌‏‎.هستند‏‎ تشكيل‌‏‎
در‏‎ درياچه‌‏‎ آب‏‎ بعدها‏‎.‎شده‌اند‏‎ تشكيل‌‏‎ وان‌‏‎ و‏‎ اورميه‌‏‎ سرتاسري‌‏‎
درياچه‌‏‎.‎است‌‏‎ شده‌‏‎ شور‏‎ "تدريجا‏‎ املاح‌‏‎ غلظت‌‏‎ و‏‎ آب‏‎ تبخير‏‎ اثر‏‎
از‏‎ اشباع‌‏‎ و‏‎ غيرعادي‌‏‎ درياچه‌هاي‌‏‎ معدود‏‎ از‏‎ يكي‌‏‎ اورميه‌‏‎
ريخت‌شناسي‌ ، ‏‎ عمق‌ ، ‏‎ مساحت‌ ، ‏‎ به‌‏‎ باتوجه‌‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ مختلف‌‏‎ نمكهاي‌‏‎
چرخه‌‏‎ و‏‎ زيستي‌‏‎ محيط‏‎ سيستم‌‏‎ و‏‎ رسوبات‌‏‎ نوع‌‏‎ آب ، ‏‎ شيميايي‌‏‎ خواص‌‏‎
يوتاي‌‏‎ ايالت‌‏‎ در‏‎ نمك‌‏‎ بزرگ‌‏‎ درياچه‌‏‎ به‌‏‎ زيادي‌‏‎ شباهت‌‏‎ آبي‌ ، ‏‎

.دارد‏ امريكا‏‎
گسل‌‏‎ زياد‏‎ بسيار‏‎ تعداد‏‎ يادشده‌ ، ‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌هاي‌‏‎ علاوه‌بر‏‎




سايزموتكتونيك آذربايجان



پتانسيل‌‏‎ داراي‌‏‎ "اكثرا‏‎ كه‌‏‎ دارد‏‎ قرار‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ محلي‌‏‎
زلزله‌زايي‌‏‎ توان‌‏‎ با‏‎ سلماس‌‏‎ جنوب‏‎ گسل‌‏‎ مانند‏‎.‎هستند‏‎ زيادي‌‏‎
پسوه‌ ، ‏‎ ايپك‌ ، ‏‎ وار ، ‏‎ ميشو ، ‏‎ شمال‌‏‎ سلطانيه‌ ، ‏‎ زنجان‌ ، ‏‎ سلماس‌ ، ‏‎ جنوب‏‎
و‏‎ مغان‌‏‎ سلماس‌ ، ‏‎ شمال‌‏‎ سراسكند ، ‏‎ ميشو ، ‏‎ جنوب‏‎ اهر ، ‏‎ جنوب‏‎
در‏‎ تا5/7‏‎ لرزه‌زايي‌ 5/6‏‎ پتانسيل‌‏‎ با‏‎ كه‌‏‎ هرزويل‌‏‎
.هستند‏‎ نوسان‌‏‎
بوده‌اند‏‎ فعال‌‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ تاريخ‌‏‎ طول‌‏‎ در‏‎ گسل‌ها‏‎ اين‌‏‎ بي‌شك‌‏‎
ميلادي‌‏‎ دوم‌‏‎ سده‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ فقط‏‎ آذربايجانيان‌‏‎ متاسفانه‌‏‎ كه‌‏‎
به‌صورت‌‏‎ آن‌هم‌‏‎ (قبل‌‏‎ سال‌‏‎ هفتصد‏‎ هزارو‏‎ از‏‎ "حدودا‏‎) بعد‏‎ به‌‏‎
اين‌‏‎ طي‌‏‎ در‏‎.‎كرده‌اند‏‎ ثبت‌‏‎ را‏‎ مغشوش‌‏‎ و‏‎ جزئي‌‏‎ "كاملا‏‎
بسيار‏‎ تراكم‌‏‎ با‏‎ آذربايجان‌‏‎ مناطق‌‏‎ از‏‎ بسياري‌‏‎ زلزله‌ها ، ‏‎
.شدند‏‎ كشته‌‏‎ زلزله‌‏‎ هر‏‎ در‏‎ كثيري‌‏‎ جمع‌‏‎ و‏‎ تخريب‏‎ انساني‌‏‎ بالاي‌‏‎
در‏‎ بار‏‎ شش‌‏‎ از‏‎ بيش‌‏‎ تاريخ‌‏‎ طي‌‏‎ در‏‎ تبريز‏‎ شهر‏‎ تنها‏‎ "مثلا‏‎
به‌كلي‌‏‎ م‌‏‎ م‌ ، 1641م‌ ، 1721م‌ ، 1780‏‎ سالهاي‌ 634م‌ ، 858م‌ ، 1042‏‎
زلزله‌هاي‌ 893م‌‏‎ همچنين‌‏‎.‎شدند‏‎ كشته‌‏‎ كثيري‌‏‎ جمع‌‏‎ و‏‎ تخريب‏‎
گنجه‌ ، 1593م‌‏‎ اردبيل‌ ، 1139م‌‏‎ دوين‌ ، 893م‌‏‎ (ق‌‏‎.‎ ه‌‏‎ ‎‏‏15شوال‌ 280‏‎)
چالدران‌ ، ‏‎ و‏‎ ماكو‏‎ ايروان‌ ، 1696م‌‏‎ وان‌ ، 1679م‌‏‎ م‌‏‎ سراب ، 1648‏‎
ميانه‌ ، ‏‎ م‌‏‎ وان‌ ، 1844‏‎ سلطانيه‌ ، 1843م‌‏‎ م‌‏‎ مرند ، 1803‏‎ ‎‏‏1786م‌‏‎
‎‏‏،‏‎(سال‌ 1375‏‎ اسفند‏‎ زلزله‌‏‎ محل‌‏‎ همان‌‏‎ در‏‎ "دقيقا‏‎) اردبيل‌‏‎ ‎‏‏1863م‌‏‎
خلخال‌ ، 1900‏‎ تخت‌سليمان‌ ، 1896‏‎ و‏‎ گروس‌‏‎ ميانه‌ ، 1880‏‎ ‎‏‏1879‏‎
سلماس‌‏‎ (‎شمسي‌‏‎ با 1309‏‎ برابر‏‎) شاماخي‌ ، 1930‏‎ شهر‏‎ خوي‌ ، 1902‏‎
لرزه‌‏‎ بررسي‌‏‎ و‏‎ آذربايجان‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ تاريخ‌‏‎ در‏‎ اردبيل‌‏‎ ‎‏‏1375‏‎
.دارد‏‎ فراواني‌‏‎ مباحثه‌‏‎ جاي‌‏‎ آن‌ ، ‏‎ زمين‌ساخت‌‏‎
تاريخي‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ از‏‎ ما‏‎ اطلاعات‌‏‎ موارد ، ‏‎ اين‌‏‎ عليرغم‌‏‎
پيشرفت‌‏‎ با‏‎.نيست‌‏‎ استوار‏‎ علمي‌‏‎ مشاهده‌‏‎ يك‌‏‎ پايه‌‏‎ بر‏‎ متاسفانه‌‏‎
يك‌‏‎ تهيه‌‏‎ و‏‎ جهان‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ دستگاهي‌‏‎ ثبت‌‏‎ و‏‎ زلزله‌شناسي‌‏‎ علم‌‏‎
در‏‎ زلزله‌شناسي‌‏‎ زلزله‌ها ، ‏‎ بزرگي‌‏‎ بررسي‌‏‎ براي‌‏‎ مناسب‏‎ اشل‌‏‎
ثبت‌‏‎ مي‌توان‌‏‎ خوشبختانه‌‏‎.‎شد‏‎ جديدي‌‏‎ دوره‌‏‎ يك‌‏‎ وارد‏‎ آذربايجان‌‏‎
به‌‏‎ مربوط‏‎ را‏‎ خاورميانه‌‏‎ در‏‎ دستگاه‌‏‎ به‌وسيله‌‏‎ زلزله‌‏‎ اولين‌‏‎
.دانست‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ سرزمين‌‏‎
توانست‌‏‎ (‎Cacaiatore) كاچاتوره‌‏‎ نوع‌‏‎ لرزه‌نگار‏‎ دستگاه‌‏‎
را‏‎ تبريز‏‎ م‌‏‎ سال‌ 1856‏‎ اكتبر‏‎ چهارم‌‏‎ دقيقه‌‏‎ و 9‏‎ زلزله‌ 19‏‎
كنسول‌‏‎ توسط‏‎ كه‌‏‎ زلزله‌نگاري‌‏‎ پايگاه‌‏‎ اين‌‏‎.كند‏‎ ثبت‌‏‎ به‌خوبي‌‏‎
تبريز‏‎ در‏‎ م‌‏‎ سال‌ 1855‏‎ اوايل‌‏‎ در‏‎ خانيكوف‌‏‎.‎ن‌‏‎ تبريز ، ‏‎ در‏‎ روس‌‏‎
بعد‏‎ سالهاي‌‏‎ براي‌‏‎ توانست‌‏‎ بود‏‎ شده‌‏‎ انداخته‌‏‎ به‌كار‏‎
شمار‏‎ بعد ، ‏‎ در سالهاي‌‏‎.‎كند‏‎ ثبت‌‏‎ را‏‎ آذربايجان‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎
زلزله‌ها‏‎ ثبت‌‏‎ براي‌‏‎ مناسب‏‎ دستگاههاي‌‏‎ به‌‏‎ مجهز‏‎ ايستگاههاي‌‏‎
در‏‎ م‌‏‎ سال‌ 1903‏‎ در‏‎.يافت‌‏‎ افزايش‌‏‎ سريع‌‏‎ "نسبتا‏‎ به‌گونه‌اي‌‏‎
بيشتر‏‎ كه‌‏‎ داشت‌‏‎ وجود‏‎ زلزله‌نگاري‌‏‎ ايستگاه‌‏‎ شصت‌ونه‌‏‎ مجموع‌‏‎
دويست‌‏‎ به‌‏‎ سال‌ 1910‏‎ در‏‎ تعداد‏‎ اين‌‏‎.‎بودند‏‎ اروپا‏‎ در‏‎ آنها‏‎
با‏‎ تفليس‌‏‎ ايستگاههاي‌‏‎ نيز‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎.‎رسيد‏‎ دستگاه‌‏‎
فعاليت‌ 1906‏‎) باكو‏‎ ايستگاه‌‏‎ تا 1911 ، ‏‎ سال‌ 1903‏‎ از‏‎ فعاليت‌‏‎
منطقه‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ مي‌توانستند‏‎ (‎تا 1939م‌‏‎ و 1927‏‎ تا 1911‏‎
مراكز‏‎ شمار‏‎ سريع‌‏‎ افزايش‌‏‎ اين‌‏‎ به‌رغم‌‏‎.كنند‏‎ ركوردگيري‌‏‎ را‏‎
و‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ آن‌‏‎ توزيع‌‏‎ دستگاهها ، ‏‎ بهبود‏‎ و‏‎ زلزله‌نگاري‌‏‎
تهران‌‏‎ ايستگاه‌‏‎ سال‌ 1958م‌‏‎ در‏‎ تنها‏‎.‎بود‏‎ نامناسب‏‎ آن‌‏‎ اطراف‌‏‎
.شد‏‎ برپا‏‎ سفيدرود‏‎ سد‏‎ در‏‎ فرعي‌‏‎ ايستگاه‌‏‎ يك‌‏‎ م‌‏‎ سال‌ 1962‏‎ در‏‎ و‏‎
به‌كار گرفته شد. ‏‎ تبريز‏‎ مجهز‏‎ ايستگاه‌‏‎ سال ‌65-1964‏‎ در‏‎ بعد‏‎ اندكي‌‏‎


زلزله هاي معاصر بزرگ آذربايجان


1902م (13 فوريه )(شاماخي): در اين سال زلزله اي شهر شاماخي راتكان داده موجب تخريب خانه ها و تلفات به ساكنين شهر و روستاهاي اطراف شد. بربريان (1977) بزرگي اين زلزله را 0/6= Mb برآورد كرده مختصات رو مركزي زلزله را 42/40 درجه شمالي و 71/78 درجه شرقي برآورد كرده است. اين زلزله در ساعت نه و سي و چهار دقيقه و شش ثانيه به وقت جهاني رخ داد.
1924م (19فوريه)(قره داغ، شمالشرق اهر): در اين سال زلزله اي در ساعت شش و پنجاه ونه دقيقه و پنجاه ونه ثانيه به وقت جهاني كوهستانهاي قره داغ را در هم كوبيد(بربريان 1977) كه بزرگي اين زلزله را 7/5= M تا 0/6=M برآورد كرده اند. مختصات رو مركز اين زلزله 90/38 شمالي و 60/47 شرقي تعيين شده است. بربريان (1977) شدت اين زلزله را I =VII در مقياس مركالي اصلاح شده برآورد كرده است.
1930م (6مه )(سلماس): روز سه شنبه 16 ارديبهشت 1309 هـ .ش زلزله اي كه بزرگي آن را 5/5= M درجه برآورد كرده اند سلماس را در ساعت 10صبح تكان داده و باعث خرابي چند دكان و خانه شده تقريباً پانزده نفر تلف شدند و قسمتي از اهالي شهر را تخليه كردند. روستاهاي هفتوان، كوچه ميش و كلشان تخريب شدند در هفتوان، چند خانه به كلي فرو ريخته و يك زن با يك كودك زير آوار ماندند در كوچه ميش و كلشان تقريباً تمام خانه ها تخريب و در هر كدام يك نفر كشته شدند. در روستاهاي ديگر سلماس آسيب ها كمتر بود مثلاً در كهنه شهر، پته‎وئر(Pata ver ) سارنا، پيه جوك (Payajuk) چند خانه فروريخت و بيشتر آنها ترك خوردند در ديگر روستاها نظير محلم، اؤله ، خسروا، ديريش و مغانجوق بيشتر خانه ها ترك خوردند. كمي دورتر از رو مركز زلزله كه آن را بربريان (1977) و بولتن مؤسسه ژئو فيزيك 15/38 درجه شمالي و 75/44 درجه شرقي (منطقه تمر، شورگل) برآورد كرده اند. در روستاهاي حبشي، اختاخانا، يوشانلو، خان تختي، عيان و سنجي تنها چند ديوار ترك خوردند. اين زلزله كه در حقيقت پيش لرزه اصلي زلزله مهيب سلماس بود اين اثر را داشت تا به مردم سلماس و روستا هاي اطراف هشدار ترك خانه ها را بدهد و بدينسان جان خود را از زلزله هاي احتمالي نجات دهند در اين ميان نقش فرمانده سرباز خانه سلماس چشمگير بود. فرمانده پادگان سلماس ضمن هشدار به مردم سلماس از بابت نخوابيدن در زير سقف سنگين خانه‎ها تمام سربازان پادگان سلماس را به حالت آماده باش در خارج پادگان نگه داشته بود كه آمادگي و كمك اين سربازان در فرداي آن زلزله در بولتن هاي مهم زلزله نگاري جهان در ساعت هفت وسه دقيقه و بيست و دو ثانيه به وقت جهاني حدود ساعت ده صبح به وقت محلي ثبت شده است. پانزده ساعت بعد در نيمه شب همانروز زلزله اي با قدرت خيلي بيشتر از اثر اين زلزله سلماس را بكلي تخريب كرد.
1930م(7مه)(سلماس): اين زلزله كه بزرگي آن را بربريان (1974) 4/7=M و مؤسسه ژئوفيزيك 2/7=M برآورد كرده است يكي از مخربترين زلزله‎هاي آذربايجان و شايد منطقه خاورميانه مي باشد بطوريكه سال 1930در تاريخ زلزله شناسي بنام 1930سلماس ثبت شده است. پانزده ساعت پس از پيش لرزه سلماس در نيمه‎شب سه‎شنبه يا در حقيقت بامداد روز چهارشنبه 17 ارديبهشت زلزله اصلي در ان واحد موجب تخريب كامل ديلمقان dilmgan و حدود شصت روستا در دشت سلماس و مناطق حاشيه آن شد. دامنه آسيب‎ها از دشت سلماس به دهستان قطور و مسير علياي زاب در تركيه كشيده شده بود و موجب كشته شدن 2500 تا 4000 نفر در سلماس شد.
اطلاعات دقيق از شمار كشتهها و تخريب روستاها بدين قرار است:
قلعه سر (79 خانوار، دو كشته )
هفتوان (540خانوار، چهاركشته)
خسروآ (280خانوار، سي وچهار كشته، 150گاو تلف)
ملحم (330خانوار،چهل وهشت كشته، 264 گاو تلف)
پته وئر (114 خانوار، يازده كشته )
پيه جوك (130خانوار، سه كشته)
ساورا (626 خانوار، يكصدو پنجاه ويك كشته، هزار گوسفند ويكصدو پنجاه گاو تلف)
آختاخانا (تخريب كامل با چهار كشته)
علي بولاغي (تخريب كامل، بدون كشته)
آق بزره (پنجاه درصد تخريب، يك كشته)
آق زيارت (110خانوار، ده دصد تخريب، بدون كشته)
آشناك (120خانوار، تخريب كامل، بيست و هفت كشته)
اصلانيك (110خانوار، تخريب با بيست و يك كشته)
عيان (270خانوار، پنجاه درصد تخريب با دوازده كشته)
بلقه زان (پنجاه خانوار، ده درصد تخريب بدون كشته)
برديان (با اندكي تخريب)
بوروشقالان (40خانوار، تخريب با چهار كشته)
بوستاك آوار (بدون تخريب)
چارستون (200خانوار، شش درصد تخريب بدون كشته)
چهريق (120خانوار، هفتاد و پنج درصد تخريب با چهار كشته)
چيچك (270خانوار، پنجاه درصد تخريب با پانزده كشته)
دئريك (180خانوار، كلاًتخريب با بيست و پنج كشته)
ديلمقان (18هزار خانوار، تماماً تخريب با يكهزار و صد كشته)
ديريش (390خانوار، با دو كشته)
گبرآوا (140خانوار، تخريب جزئي بدون كشته)
قره باغ (2400خانوار، سي درصد تخريب سه نفر كشته)
قره قشلاق (1650خانوار، تخريب جزئي بدون تلفات)
قيزيل جا (420خانوار، تخريب با سه كشته)
قيزيل كندي (40خانوار، پنجاه درصد تخريب با يك كشته)
گوبه (120خانوار، بيست و پنج در صد تخريب بدون كشته)
قولان (90خانوار، بعضي خانه ها خراب بدون كشته)
گوزيك (تماماً تخريب)
هفتوان (540خانوار، تخريب با چهار كشته)
حاجي عفان (90خانوار بدون تخريب)
خانيك (تخريب كامل با دو كشته)
هوده‎ر (360خانوار، تماماً تخريب بدون كشته)
كهريز (50خانوار، تخريب با يك كشته)
كانيان (600خانوار، تخريب جزئي بدون كشته)
خان تختي (180خانوار، تخريب بدون كشته)
كوزه‎ره‎ش (تخريب كامل با سي وپنج كشته)
كهنه شهر (2290خانوار، تخريب كامل با سيصد و هفتادكشته)
مين گؤل (120خانوار، پنج درصد تخريب با دو كشته)
نظر آوا (130خانوار، تماماً تخريب با سي كشته)
سيلاب (600خانوار، تخريب جزئي با يك كشته)
سارمان آوا (170خانوار، قسمتي خراب با هشت كشته)
سنجي (120 خانوار، تماماً تخريب با بيست ويك كشته)
شورگؤل (330خانوار، سي درصد تخريب بدون كشته)
صوفي آباد (60خانوار، تخريب با يازده كشته)
اوله (1200خانوار، تماماً تخريب با دوازده كشته)
وردان (480خانوار، تخريب با بيست وپنج كشته)
ينگي جي (110خانوار، تماماًتخريب با هيجده كشته)
زين دشت (تقريباً تخريب )
گولادر (30خانوار، تخريب كامل با شش كشته)
گول اوزان (تماماً تخريب)
حبشي (690خانوار، تخريب با دو كشته)
هبلران (90خانوار، تخريب با سي وپنج كشته)
حمزه كندي (330خانوار، تخريب كامل با شانزده كشته)
حق وئران (تخريب كامل)
ايستي سو (تخريب جزئي بدون كشته)
كل آشان (180خانوار، تخريب با نوزده كشته)
كشكاويچ (120خانوار، با پانزده درصد تخريب، دو كشته)
خورخورا (40خانوار، تخريب با دو كشته)
لشكيران (120خانوار، تخريب بدون كشته)
ممقان (600خانوار، تخريب با هشتاد و پنج كشته)
مغانجوق (1800 خانوار، تماماً تخريب با هفتاد و پنج كشته)
صدقيان (1050خانوار، تماماً تخريب با شصت كشته)
سراي ملك (960 خانوار تماماً تخريب با هشتاد و دو كشته)
سارنا (180خانوار، تخريب با هيجده كشته)
شيدان (90خانوار، تماماً تخريب با بيست ويك كشته)
سلطان احمد (1200خانوار، بيست درصد تخريب بدون كشته)
تمر (660خانوار، تماماً تخريب با پنجاه و دو كشته)
اوربان (390خانوار، تقريباً تخريب بدون كشته)
يوشانلو (420خانوار، تخريب بدون كشته)
زئوه‎جيك (240خانوار، تخريب با ده كشته)
زولا (70خانوار، تخريب با سه كشته)
پس از اين زلزله وحشتناك يك عده تقريباً سيصد نفري كه در زير آوارهاي شهر مانده بودنددر نتيجه مجاهدت سربازان سلماس از زير خاك بيرون آورده شده و در مريضخانه‎هاي موقت ارتش كه به وسيله چادرهايي تهيه شده بود تحت معالجه قرار گرفتند. نان وغذا به وسيله اتومبيل هاي امداد از نقاط ديگر آذربايجان به سلماس حمل و وسايل آسودگي اهالي و مجروحين كاملاً فراهم شد. منصور والي وقت آذربايجان و سرتيپ حسن خان مقدم (ظفرالدوله) فرمانده لشكر شمالغرب و چند نفر از رؤسا براي بازديد نقاط زلزله زده از تبريز وارد سلماس شدند و وجوه زيادي از طرف دولت و شير وخورشيد سرخ (هلال احمر فعلي) بين زلزله زدگان تقسيم گرديد. در اورميه نيز پس از دريافت خبر زلزله در سلماس و تخريب كامل سلماس فوراً هيئت مؤسسه شير و خورشيد سرخ (سابق ) اورميه تشكيل و موضوع كمك و مساعده به زلزله زدگان سلماس مطرح و بلافاصله آقاي حاج امير نظمي افشار از اعضاء پيشقدم در امور خيريه و عضو جمعيت مزبور با آقاي دكتر علي احمدخان مقاديري دارو و ساير مايحتاج لازم را برداشته براي معاينه و معلجه مجروحين به سلماس عزيمت كردند. دكتر امير اعلم رئيس جمعيت شير و خورشيد سرخ (سابق) مركز و پزشك مخصوص دربار به اورميه رفته و از آنجا وارد سلماس شده و همراه با دو پزشك همراهي به معالجه مردم پرداختند. دكتر حسينقلي صفي زاده فارغ التحصيل پزشكي از روسيه كه اصلاً از اهالي قره باغ آذربايجان بوده و در اثر حمله ارامنه به قريه عربلرماكو آمده بود (1297ش) و در سال 1302 شمسي با درجه سرگردي در خدمت ارتش بود، در آن زلزله وحشتناك به معالجه زلزله زدگان پرداخت. نجات يافتگان بعدها شرح مي دادند كه دكتر بي آنكه وقت استراحت داشته باشد خوراك خود را در دستمالي مي پيچد و روزها پي در پي مشغول معالجه زخمي ها مي شد. اتفاقاً روزي پس از سه روز بي خوابي در اتاق پشت ميزش به خواب مي رود و در همان حال خواب، زلزله ديكري رخ مي دهد و ديوارهاي اتاق فرو ريخته و دكتر زير سقف مي ماند. او را پس از هشت ساعت زنده ولي مجروح از زير خاك در مي آورند.
جهانگردي بنام «اوون تويدي» كه در آن زمان در تبريز به سر مي‎برد اوضاع تبريز را در سفرنامه خود شرح مي دهد:« از مدت اقامتمان در تبريز خاطره هاي بزرگ ولي غيرمنتظره و ناخوشايند هم داريم و آن اين است كه يكروز داشتيم با كنسول انگليس و خانمش ـ كه بعلت ميهمان نوازي آنان در سراسر اقامتمان هاي در آن شهر به ما بسيار خوش گذشت ـ ناهار مي خورديم. درست هنگامي كه به خوردن ولووانت نوعي پيش غذا مشغول شديم ناگهان شهر با يك زلزله شديد تكان خورد كه بيش از يك دقيقه طول نكشيد و بسيار هراس انگيز بود. همه يكباره از روي صندلي هايمان جستيم كه به بيرون فرار كنيم ولي براي مدت شايد ده ثانيه پنجره اي كه رو به باغ بود بسته شد و هر كاري كرديم نتوانستيم آنرا باز كنيم و من در آن لحظه نوميدانه با تمام وجودم هراس را حس كردم، ساختمان كنسولگري مي جنبيد و اينسو آنسو مي رفت و من مانند عكس هايي كه به ديوار آويزان بودند، خالي بودن زير پايمان را احساس مي كردم. شايد بيش از يك ربع ساعت نشد كه دوباره خوردن ناهار را از سر گرفتيم و من براي نخستين بار حس كردم كه غذاي به آن خوبي ديگر در دهانم مزه ندارد. هنگامي كه دوباره هيجانهاي اين پيشامد در گفتگو بوديم، خبر رسيد كه زلزله باعث ويراني يكي از كوچه هاي داخلي بازار شده و هشت تن زير ديوار و آوار مانده كشته شده اند.» در تبريز اكثر سيم هاي برق قطع و آب حوض ها جهيد. در بندر شرفخانه نيز موجهاي مهيب درياچه اورميه باعث صدمه به كشتي ها و اداره كشتيراني شده و روز چهارشنبه گروهي از مردم وحشتزده سلماس براي اطلاع دادن اين واقعه به تبريز و كمك خواستن از مقامات با پاي پياده و دوان دوان از كرانه درياچه اورميه خود را به شرفخانه رسانده بودند. چون همه سيمهاي تلفن و تلگراف سلماس و تبريز قطع شده بودند.
پس از زلزله در 10كيلومتري شمال گسل سلماس يك چشمه آب گازدار هيجده درجه بوجود آمد كه در سلماس زلزله بولاغي (چشمه زلزله) ناميده شد. اين چشمه بعدها پس از زلزله ها مخصوصاً زلزله 22 ژوئن 1973 سلماس رنگ گل به خود گرفت. در نتيجه اين زلزله سطح ايستابي منطقه موقتاً بالا رفته و مناطق پست را آب فرا گرفت اما به زودي به سطح پيشين خود فرو نشست. آب درياچه كه خيلي پايين رفته بود به تدريج بالا آمد و زمين لغزشهاي متعدد در دره سلماس و در شيبهاي لشكران و ساير مناطق رخ داد كه ريزش تپه هاي باستاني هفتوان تپه و ديريش تپه قابل ملاحضه بود. امبرسيز(1982) شعاع تخريب زلزله را 23 كيلومتر و شعاع احساس را350 كيلومتر برآورد كرده است يعني اين زلزله در بغداد و تفليس احساس شده است.
اين زلزله گسلشي همراه بود كه هنوز هم قابل مشاهده است و مي توان آنرا بر روي زمين به گونه اي ناپيوسته در طول حدود شانزده كيلومتر از شمالغرب شورگؤل (shor gol) تا همسايگي كهنه شهر دنبال كرد. در بيشتر مسير آن كه داراي گراي 300درجه است مي توان درباره جهت جنبش واقعي گسل جنوب سلماس داوري كرد كه راستگرد است اما بجز در دو نقطه جابجايي افقي راستگرد يك و 4 متري قابل اندازه گيري است. مقدار جنبش را نمي توان تعيين كرد. بين شورگؤل و محل تقاطع گسلش با زولاچاي، طرف شمالشرقي شكستگي گسله پايين افتاده است. مقدار جابجايي قائم متغير است و در برخي جاها افت ظاهري به 4 تا6 متر مي رسد. اثر گسيختگي پس از كهنه شهر ديگر قابل مشاهده نيست با اين همه اطلاعات محلي دلالت بر آن دارد كه اين اثر در طول شش تادوازده كيلومتر ديگر در همان راستا در طول كناره جنوبغرب دوشوان چاي ادامه داشته است. در شمالغرب دئريك، شكستگي گسله ديگري را در سنگ و آبرفت ميتوان ديد كه در طول حدود سه كيلومتر با گراي 50تا 60 درجه كشيده شده و طرف غرب آن پايين افتاده است. رشته پس لرزه ها در حدود سه ماه ونيم دنباله داشت و بزرگترين پس لرزه در 8 مه (18 ارديبهشت) سبب ريزش در شرفخانه، خوي و قوطور شد. در دشت سلماس نصف روستاي شكريازي نابود و چهار نفر كشته شد. اين پس لرزه همچنين روستاهاي گيوران، ميرعمر، راويان و چاليان در جنوب قوطور را كه پيشاپيش در اثر لرزه اصلي ويران شده بود تقريباً به كلي ويران و به ناحيه اي كه در اثر لرزه اصلي زيان شديدي نديده بود به سختي آسيب رساند. در اين زلزله اكثر آثار باستاني سلماس، مساجد و بقاع قديمي، مناره قرون وسطي‎يي ميرخاتون، پلهاي قديمي از بين رفت.
پس از استقرار آرامش در سلماس، شهر جديدي در يك كيلومتري ديلمقان ـ در محل فعلي شهر سلماس با نقشه صحيح شهر سازي و مهندسي و به صورت شطرنجي مهندس اسدالله خاورزمين احداث و به هر يك از اهالي شهر ويران شده سلماس قطعه زمين مناسبي جهت خانه سازي و اسكان داده شد. از ويرانه هاي سلماس امروزه چيزي باقي نمانده است، بجز پايه ديوارهاي مسجد آقا«آقامچيدي» و سنگهاي منشوري شكل ستونهاي مسجد كه جاي دارد محل اين آثار توسط ميراث فرهنگي حصار كشي شده و بعنوان يادگاري از زلزله مشهور و ويرانگر 1930م سلماس براي آيندگان جهت عبرت و برنامه ريزي اصولي جهت تلاش براي بسط دانش زلزله شناسي و مهندسي زلزله در منطقه استفاده گردد.
1931م(27آوريل)(زنگه زور): زلزله اي بزرگ به بزرگي 5/6= M منطقه زنگه زور در شمال ارس را درهم كوبيد. اين زلزله د ر ساعت شانزده و پنجاه دقيقه و پنجاه و چهار ثانيه به وقت G MT در مختصات 45/39 درجه شمالي و 46 درجه شرقي به وقوع پيوسته است.
1965م(10فوريه)(جنوبشرق بستان آباد، تبريز): زلزله اي به بزرگي 1/5= M در ساعت شانزده و نه دقيقه و پنجاه ثانيه به وقتG MT منطقه بستان آباد و روستاي علي خلج را درهم كوبيده، هفت روستا تخريب و نزديك به پنج نفر كشته شدند. مختصات اسپي سنتري زلزله 4/37 درجه شمالي و 1/47 درجه شرقي بوده است(شكل 26).
1966م(20مارس)(ماكو): در اين سال سلسله زلزله هايي كه ار 20مارس 1966 م شروع شد ماكو و روستاهاي شمال آنرا به شدت تكان داد. در اثر شوك اصلي اين زلزله در 20مارس (اواخر اسفند) در روستاي دانالو، دو خانه فرو ريخته و در روستاهاي قره تپه، قيزيل داغ، هنديوار و ميلان خانه ها ترك دار شدند.اينزلزله در محدوده روستاهاي دارقاگؤلي، باغ ب، قايوت، كيشميش تپه، بازرگان، ياريم قيه و قره عيني هيچ تخريبي نداشته و فقط سبب تكان مختصر مناطق فوق الذكر شده بود. شدت احساس اين زلزله در مناطق فوق I=VI برآورد شده است. طي 19 مارس تا 8 آوريل 1996 بيش از 40زلزله منطقه ماكو را تكان داد بنابراين مي توان زلزله 1966ماكو را از نوع دسته و گروه زلزله (swarm ) دانست كه در نوع خود در آذربايجان بي نظير است(شكل 27).
1968م(29آوريل)(ماكو): در ساعت 8 شب دوشنبه 9 ارديبهشت 1347 شمسي زلزله اي به بزرگي 3/5=M بدون هيچ پيش لرزه اي مساحتي بين هشت هزار كيلومتر مربع در شمالغرب آذربايجان را تكان داده موجب تخريب مناطق وسيعي در ماكو و روستاهاي اطراف شد. اپي سنتر اين زلزله در 20كيلومتري غرب ماكو در 28/38 درجه شمالي و 30/44 درجه شرقي ذكر شده است. در اثر اين زلزله بيش از 90روستاي ماكو آسيب ديده و ده روستا بطور صد درصد نابود و سي و هفت تن نيز كشته و چندين صد راس گاو و گوسفند در زير آوار تلف شدند(شكل27).
1970م(14مارس)(خوي): در اثر زلزله اي به بزرگي 3/5= M شهر خوي تكان خورده و ناحيه بدلان در غرب شهر خوي تخريب و بيش از چهار نفر در اثر زلزله كشته شد. اين زلزله در ساعت پنج و بيست و يك دقيقه و چهل و چهار ثانيه در عمق 23 كيلومتري زمين در مختصات رو مركزي 6/38 درجه شمالي و 7/44 درجه شرقي رخ داد(به نقل از USCGS). اين زلزله را مي توان به گسل وار منسوب دانست(شكل 27).
1970م (4اكتبر)(پسوه): در پاييز سال 1349 زلزله اي به بزرگي 5/5= M منطقه پسوه پيرانشهر را به شدت تكان داده خسارات و تلفاتي چند در منطقه به بار آورد. اين زلزله را مي توان به گسل پيرانشهر مربوط دانست.
1976م(24نوامبر )(چالديران): در ساعت سه وپنجاه و دو دقيقه بعد از ظهر به وقت محلي زلزله اي به بزرگي 3/7= Ms منطقه چالديران و روستاهاي اطراف را به شدت در هم كوبيد. دامنه تخريب حتي به طرف تركيه هم كشيده شده بود. بولتن هاي زلزله نگاري اين زلزله را در مختصات رومركز 121/39 درجه عرض شمالي و 029/44 درجه طول شرقي در عمق سي وشش كيلومتري زمين ثبت كرده اند(شكل 27).
زلزله بزرگ ديگر تقريباً چهاده ثانيه بعد به بزرگي 5/5= M منطقه مجاور را درهم كوبيد و سه ساعت بعد نيز زلزله اي به بزرگي 0/5=M همان منطقهرا بشدت تكان داده بر خرابيها افزود. در اثر اين زلزله زمين به اندازه 5/2 متر شكافته شد. دامنه تخريب در طرف تركيه وسيعتر بود بطوريكه 109 روستاي منطقه چالديران تركيه صددرصد تخريب شده و بيش از چهار هزار نفر كشته شدند. در طرف آذربايجان نيز بيش از هزار خانه در 45 روستاي زير تخريب و نزديك به شش نفر كشته شدند: روستاي داوشان تپه سه نفر كشته و چهار نفر مجروح، مسجدلو يك نفر كشته و يك زخمي، و روستاهاي زير تقريباً صدمه ديدند: شيخ لوي عليا و سفلي، ناوار، يئكه ماله عليا و سفلي، ساق ريزك، دهكان، ماندلاخ، زولول، مهواز، نبي كندي، واليك داش، عموخانزادعليا وسفلي، سوغاليك، تاقي كان، چانقالو، جبارلو، وكيلي، مجنون، يزدخان، تيگيني علياو سفلي، چخوركندي، سادال، زاويه سفلي و عليا، تزه كند، عرب ديزج، قولي ديزج، خزرلو، قاشقابولاق، مسجدلو، دميرچي، آغ دوز، قاراجا بولاغي، محلم لو، مسجدچي ، ماموخ آباد، مسجدلر، بالاساروار، كليساكندي، بداولي، گول ماجدين، داكئح داش. در كليسا كندي ديوار يك مسجد و چند خانه فرو ريخت، در قره عيني خانه ها ترك خوردند وزمين لغزش ها و سنگ ريزشهاي چندي در مسجدلو، زاويه و ماكو گزارش شده است. اين زلزله در قره ضياءالدين، علمدار، مرند، سلماس، تبريز،خوي و ماكو نيز احساس شد. پس لرزه ها ماهها پس از زلزله اصلي ادامه داشت كه بزرگترين آنها بيش از 5=M درجه بزرگي داشت.
1996م(28فوريه)(اردبيل): زلزله اي به بزرگي 5/5= M b ساعت چهارو بيست وهفت دقيقه و بيستوهشت ثانيه به وقت محلي روز جمعه دهم اسفند 1375 اردبيل و روستاي اطراف را به شدت تكان داده و چندين روستا بطور كامل تخريب شدند. در روستاهاي گلستان، جوراب، تجرق، آتشگاه وراجستان كه تخريب صددرصد بود شدت زلزله به I =VIII در مقياس مركالي برآورد شده است. در اين زلزله بيش از هزار نفر كشته و دوهزار و ششصد تن از روستائيان مجروح شدند. تحليل ها نشان مي دهد ساز و كار ژرفي زلزله روند شمالي- جنوبي با جابجايي راستالغز چپگرد مي باشد. زلزله مزبور با پس لرزه هاي متعدد همراه بود كه بزرگي بعضي از آنها به 4 مي رسيد.




بحث‌‏‎ و‏‎ نتايج‌‏‎
گسل‌هاي‌‏‎ كنار‏‎ در‏‎ آذربايجان‌‏‎ شهرهاي‌‏‎ اكثر‏‎ گرديد‏‎ ملاحظه‌‏‎ -‎‎‏‏1‏‎
و‏‎ لرزيده‌‏‎ كرات‌‏‎ به‌‏‎ تاريخ‌‏‎ طول‌‏‎ در‏‎.‎شده‌اند‏‎ بنا‏‎ كواترنر‏‎
اردبيل‌ ، ‏‎ شهرهاي‌‏‎) است‌‏‎ شده‌‏‎ تخريب‏‎ به‌كلي‌‏‎ يا‏‎ و‏‎ ديده‌‏‎ صدماتي‌‏‎
نزديك‌‏‎ اينده‌‏‎ در‏‎ اينكه‌‏‎ احتمال‌‏‎ بنابراين‌‏‎ ‎‏‏،‏‎(‎سلماس‌‏‎ و‏‎ تبريز‏‎
به‌‏‎ توجه‌‏‎ بنابراين‌‏‎.‎است‌‏‎ فراوان‌‏‎ دهد ، ‏‎ روي‌‏‎ حوادثي‌‏‎ چنين‌‏‎
و‏‎ آذربايجان‌‏‎ زمين‌ساخت‌‏‎ لرزه‌‏‎ گسل‌ها ، ‏‎ مكانيسم‌‏‎ شناخت‌‏‎
.گيرد‏‎ قرار‏‎ توجه‌‏‎ مورد‏‎ بايد‏‎ منطقه‌ ، ‏‎ در‏‎ زلزله‌شناسي‌‏‎ مطالعات‌‏‎
در‏‎ ما‏‎ ضعف‌‏‎ اين‌‏‎.‎طبيعت‌‏‎ خشم‌‏‎ نه‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ الهي‌‏‎ خشم‌‏‎ نه‌‏‎ زلزله‌‏‎ -‎‏‏2‏‎
را‏‎ پديده‌‏‎ اين‌‏‎ با‏‎ مقابله‌‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ طبيعي‌‏‎ پديده‌‏‎ اين‌‏‎ شناخت‌‏‎
زلزله‌‏‎ بحران‌‏‎ ستاد‏‎ تاسيس‌‏‎ صورت‌‏‎ در‏‎ ليكن‌‏‎ است‌‏‎ كرده‌‏‎ دشوار‏‎
(ب‏‎.‎زلزله‌‏‎ همگاني‌‏‎ آموزش‌‏‎ (‎الف‌‏‎ اهداف‌‏‎ براي‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ براي‌‏‎
به‌‏‎ توجه‌‏‎ (‎ج‌‏‎ هلال‌احمر‏‎ از طريق‌‏‎ امدادرساني‌‏‎ در‏‎ همگاني‌‏‎ آموزش‌‏‎
حدودي‌‏‎ تا‏‎ مي‌توانيم‌‏‎ آتش‌نشاني‌ ، ‏‎ و‏‎ اورژانسي‌‏‎ و‏‎ ايمني‌‏‎ مسائل‌‏‎
.بكاهيم‌‏‎ تلفات‌‏‎ تعداد‏‎ از‏‎
و‏‎ زلزله‌‏‎ براي‌‏‎ آمادگي‌‏‎ به‌عنوان‌‏‎ مي‌شود‏‎ پيشنهاد‏‎ -‎‏‏3‏‎
انتخاب‏‎ مشخصي‌‏‎ روز‏‎ مردم‌ ، ‏‎ براي‌‏‎ زلزله‌‏‎ اهميت‌‏‎ كردن‌‏‎ خاطرنشان‌‏‎
.گردد‏‎ اعلام‌‏‎ و‏‎
موضوع‌‏‎ به‌‏‎ عمران‌ ، ‏‎ و‏‎ و ساز‏‎ ساخت‌‏‎ مسائل‌‏‎ در‏‎ مي‌شود‏‎ پيشنهاد‏‎ -‎‎‏‏4‏‎
متخصصان‌‏‎ صحيح‌‏‎ تربيت‌‏‎ جهت‌‏‎ و‏‎ شود‏‎ داده‌‏‎ بيشتري‌‏‎ اهميت‌‏‎ زلزله‌‏‎
رشته‌هاي‌‏‎ و‏‎ عمران‌‏‎ رشته‌‏‎ در‏‎ دانشگاهها‏‎ تمام‌‏‎ در‏‎ عمران‌‏‎
تدريس‌‏‎ اجباري‌‏‎ درس‌‏‎ يك‌‏‎ به‌عنوان‌‏‎ زلزله‌‏‎ مهندسي‌‏‎ درس‌‏‎ وابسته‌ ، ‏‎
.شود‏‎
شهرداريها ، ‏‎ شهرسازي‌ ، ‏‎ و‏‎ مسكن‌‏‎ وزارت‌‏‎ شهرسازي‌ ، ‏‎ مسائل‌‏‎ در‏‎ -‎‏‏5‏‎
ژئوفيزيكي‌‏‎ مطالعات‌‏‎ به‌‏‎ وابسته‌‏‎ ادارات‌‏‎ ساير‏‎ و‏‎ مسكن‌‏‎ بنياد‏‎
نظير‏‎ شهري‌‏‎ عمران‌‏‎ طرحهاي‌‏‎ در‏‎ و‏‎ داده‌‏‎ اهميت‌‏‎ مناطق‌ ، ‏‎ در‏‎
قوي‌‏‎ فشار‏‎ كابلهاي‌‏‎ و‏‎ نفت‌‏‎ و‏‎ گاز‏‎ و‏‎ فاضلاب‏‎ و‏‎ آب‏‎ لوله‌گذاري‌‏‎
.آيد‏‎ به‌عمل‌‏‎ كافي‌‏‎ توجه‌‏‎ زلزله‌‏‎ موضوع‌‏‎ به‌‏‎ مخابرات‌‏‎ و‏‎ برق‌‏‎
شهرهاي‌‏‎ از‏‎ يك‌‏‎ هر‏‎ در‏‎ زلزله‌‏‎ پهنه‌بندي‌‏‎ ريز‏‎ مطالعات‌‏‎ -‎‎‏‏6‏‎
كلان‌شهري‌‏‎ توسعه‌هاي‌‏‎ اساس‌‏‎ به‌عنوان‌‏‎ و‏‎ آغاز‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎
.گيرد‏‎ قرار‏‎ توجه‌‏‎ مورد‏‎
و‏‎ كوهها‏‎ دامنه‌‏‎ در‏‎ نامناسب‏‎ موقعيت‌‏‎ داراي‌‏‎ روستاهاي‌‏‎ -‎‏‏7‏‎
است‌ ، ‏‎ Landslide لغزش‌‏‎ زمين‌‏‎ پديده‌‏‎ مستعد‏‎ كه‌‏‎ تند‏‎ شيبهاي‌‏‎
امن‌‏‎ مكانهاي‌‏‎ به‌‏‎ اولويت‌‏‎ رعايت‌‏‎ با‏‎ به‌مرور‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ شناسايي‌‏‎

.شوند‏‎ داده‌‏‎ انتقال‌‏‎




منابع فارسي :
1- امبرسيز.ن.ن.وملويل.چ.پ.،1370، تاريخ زمين لرزه هاي ايران، ترجمه: رده، 1. ناشر آگاه، تهران
2- باباخاني .ع.،ف.،1376،شرح نقشه زمين شناسي چهارگوش اردبيل به مقياس 000/250/1، سازمان زمين شناسي كشور، تهران
3- باهر طالاري. ط.،شاد. هـ، 1376، بررسي علل لغزش شيب هاي بزرگراه شمال تبريز و ارائه روش هاي بهينه جهت تثبيت. دومين سمينار زمين لغزه، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
4- بربريان.م.،قريشي.م.،1366، پژوهش و بررسي لرزه زمين ساخت كاربردي، خطر زمين لرزه، گسلش در گستره درياچه تكتونيكي اورميه، سازمان زمين شناسي كشور، شماره گزارش؟
5- پدرامي.م.، حسين خان ناظري. ن.، عبدالهي.م.ر.،1372، مطالعات زمين شناسي مهندسي و ژئوتكنيك در كوي افسران- خوارزمي و پيرامون آن، شهرك وليعصر تبريز، وزارت معادن و فلزات
6- پيمان.م.،مقدسي موسوي .م.،1366 خطر زمين لرزه در شهر تبريز، مجله فيزيك زمين و فضا، مؤسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران، جلد شانزدهم و هفدهم، شماره 1-2
7- توكلي.ب.،1372، مباني خطر زمين لرزه اي، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله،تهران
8- حيدري .م.،زارع.م.، 1374، بررسي مقدماتي لرزه خيزي، لرزه زمين ساخت و خطر رويداد زمين لرزه گسلش در پهنه استان زنجان، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
9- داس.ب.ام.،1371، اصول مهندسي ژئوتكنيك، ترجمه طاحوني،انتشارات دانشگاه تهران
10- ذكاء. ي.،1368، زمين لرزه هاي تبريز، انتشارات كتابسرا، تهران
11- روبو.م.،كوپن.ر.،1369، جابجايي قاره ها، ترجمه مهندس دنبلي، انتشارات علمي فرهنگي تهران
12- سازمان زمين شناسي كشور، 1362 پروژه ژئوديناميك(زمين پيمايش در ايران)، گزارش شماره 51
13- سازمان زمين شناسي كشور، دگر ريختي قاره اي در فلات ايران زمين، شماره 52
14- سياهپوش.م. ت.، 1370، پيدايش تمدن در آذربايجان، انتشارات قومس، تهران
15- سيد. اچ. بي، ادريس. آي. ام.، 1374، حركتهاي زمين و روانگرايي خاك در حين زلزله، ترجمه سعيد منتظرالقائم، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله ،تهران
16- شاه پسندزاده. م و، زارع.، 1374، بررسي مقدماتي لرزه خيزي، لرزه زمين ساخت و خطر زمين لرزه،گسلش در پهنه استان آذربايجان شرقي، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
17- شريعت جعفري.م.،1375، زمين لغزش مباني و اصول پايداري شيب هاي طبيعي، انتشارات سازه تهران
18- شريف زاده، رضا،؟، مجموعه مقالاتي در خصوص بلاياي طبيعي ئ حوادث غيرمترقبه، ناشر؟ تهران
19- شهرابي. م.، 1373، شرح نقشه زمين شناسي چهارگوش اورميه به مقياس 1:250000، سازمان زمين شناسي كشور، تهران
20-شهرابي. م.، 1360، گزارش مختصري از رخساره درياچه اي زمان هولوسن و تغييرات آب و هوايي درياچه فوق اشباع از نمك اورميه، سازمان زمين شناسي كشور، گزارش داخلي
21- علي پور.ف.، كمك پناه. ع.، 1376، بررسي زمين لغزه شهرك وليعصر تبريز و ارائه روش پايدارسازي، ارائه شده در دومين سمينار زمين لغزه، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
22- فهمي. م.ح.، ايرجي.، 1365، زمين شناسي و معادن آذربايجان غربي، ناشر؟ خوي
23- قلي يوف.ن.، 1359، تاريخ آذربايجان ترجمه ح. صديق، انتشارات گوتنبرگ تهران ناشر؟ تهران
24- قنبري. ع.، 1363، مطالعه زمين شناسي، تكتونيك و سايزمو تكتونيك منطقه خوي در آذربايجان دانشكده فني، دانشكاه تبريز، كتاب چاپ نشده، نزد مؤلف
25- قنبري.ع.، 1372، مطالعه اجمالي گسل شمال تبريز، اولين كنفرانس بين المللي بلاياي طبيعي، ناشر؟ تهران
26- قنبري. ع.، 1373، گزارش مطالعات تفضيلي، مسائل زمين شناسي مهندسي ژئوتنيك شهرك لاله تبريز
27- قنبري.ع.1376، گزارش مقدماتي زمين لرزه 10اسفند 1375 اردبيل، دانشكده فني، دانشگاه تبريز، مقاله نزد نگارنده تكتونيك شهرك لاله تبريز، دانشكده فني دانشگاه تبريز، گزارش نزد مؤلف
28- قريشي.م.،برزگر.ف.، 1370، توان(پتانسيل) لرزه خيزي گستره آذربايجان در پيوند با برنامه ريزي شهرها، مجموعه مقالات طرح ريزي كالبدي، وزارت مسكن وشهرسازي، تهران
29- كمك پناه.ع.، منتظرالقائم.س.، چدني .ا.ج.، 1373، پهنه بندي زمين لغزه در ايران جلد اول، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله تهران
30- كمك پناه.ع. 1376، مطالعات زمين شناسي مهندسي لغزش كوي وليعصر تبريز، ارئه شده در دومين سمينار لغزه و كاهش خسارتهاي آن، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
31- مدني، شفيعي، 1371، زمين شناسي عمومي، انتشارات دانشگاه صنعتي اميركبير، تهران
32- مظفريان. پ.، كماليان.ن.، مهرابيان.ش.، 1372، زمين لرزه هاي ايران از سال 1900تا 1992 ميلادي، گزارش علمي شماره 77، مؤسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران
33- معماريان.ح.، 1371، زمين شناسي براي مهندسين، ناشر دانشگاه تهران، صص 350-324
34- معماريان.ح.، 1374، زمين شناسي مهندسي و ژئوتكنيك، ناشر دانشگاه تهران صص 500-410
35- نوگل سادات.م.ع.، 1364، منطقه هاي برشي و خميدگي هاي ساختاري در ايران، دست آوردهاي تحليل ساختاري ناحيه قم، گزارش شماره 55، سازمان زمين شناسي كشور.

منابع انگليسي:
Berberian. M.1976 Bozgush 1879 earthquake, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 north Tabriz fault, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 Salmas earthquake, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 Contribution To The Seismotectonies of Iran (part IV) No 40 Gs

Berberian. M. Tchalenco. J.S.1976 Field study and documention of The 1930 Salmas earthquake Gs no 49 P 271_ 342

Berberian. M. 1976 Macroseismic epicenteres of destructive and damaging earthquakes in Iran(1900_1976).Gs No 39

Berberian. M. 1977 Badavli (W. Maku) earthquake of 1968 April 29 Gs No 40

Berberian. M. 1983 The southern caspian A compressional Deperssion floored by a trapped modified oceanic crust. Gs. No 40

Dehghani. G.A. Makris. J. 1983, Gravity field and Cnustal Structune of Iran, No 51Gs

Ghanbari. A. 1989 Tectonics of The Tethyan_Himalayan belt in The Iranan area 28Th I. G. Washington. D. C. U. S. A.

Ghanbari. A. 1001 paleoseismisity and Neo seismity in The Azerbaigan area I. G. C. Tokoyo Japan.

Sengor. M. C. 1991, late paleozoic and Mezozoic Tectonic evolutic of the Middle Eastrn tethysidesi, IGCP project 267, Newsletter No. 2(1991)

نگاهي به تز دكتراي دكتر امير پور در مورد لهجه سلماسي زبان تركي آذربايجاني

نگاهي به تز دكتراي دكتر امير پور در مورد لهجه سلماسي زبان تركي آذربايجاني

دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني
tohidmelikzade@yahoo.com

زبان تركي آذربايجاني از جمله شاخه هاي زبان تركي مي باشد كه علاوه بر آذربايجان در شرق تركيه و تركان كركوك در عراق نيز رايج مي باشد. اين زبان جزو زبانهاي التصاقي مي باشد يعني بن فعل هميشه در آن ثابت مي باشد مانند گلمك كه بن آن يعني گل در تمام زمانها هميشه ثابت است ( گلديم، گله جه يه م، گليره م و غيره ). زبان تركي يكي از زبانهاي بستاني جهان مي باشد كه در طي اعصار مختلف در تمام جهان كاربرد داشته و بخش اعظم زبان سلاطين و فرمانروايان آسيا به اين زبان بوده است. ارزش علمي اين زبان با تحرير كتب مختلف علمي و ادبي صد چندان شده و همين امر سبب شده است كه در اكثر دانشگاههاي معتبر جهان كرسي زبان و ادبيات تركي و رشته توركولوژي ( ترك شناسي ) داير و مطالعه گردد. در كشور آلمان نيز اين امر به سبب ارتباط تاريخي تركان و آلماني ها از قديمي تر ين اعصار تا كنون رواج فراوان دارد. محققين آلماني در رشته توركولوژي صاحب نام مي باشند از جمله پروفسور دورفئر كه با تحقيق زبان تركي در ايران صاحب نام و نشان فراوان در جهان علم مي باشد.
گفتيم كه زبان تركي آذربايجاني يكي از شعبات زبان گسترده تو ركي مي باشد. اين زبان به سبب گستردگي جغرافيايي و همچنين ائتنيكهاي مختلف تشكيل دهنده آن داراي لهجه هاي مختلفي مي باشد كه يكي از اين لهجه ها لهجه مردم سلماس مي باشد. سالها قبل يكي از اهالي سلماس به نام دكتر امير پور اهرنجاني پس از سالها تلاش و كوشش توانست در سال 1971 ميلادي يعني 1350 شمسي لهجه سلماس را به صورت كاملا علمي بررسي كرده و تز وي حائز دريافت دوره دكترا در كشور آلمان گردد. دكتر منوچهر اميرپور در سال 1317 در سلماس زاده شد. تحصيلات ابتدائي و متوسطه را در سلماس گذرانيده و درجه دكتراي تركي را از كشور آلمان اخذ نموده است. وي زماني سرپرست دانشجويان ايراني در آلمان بوده است. ايشان هم اينك در كشور آلمان زندگي مي كنند .
دكتر امير پور در اين رساله ابتدا به تاريخ زبان تركي آذربايجاني پرداخته و سپس با ذكر مواردي از لهجه تركي در سلماس لهجه شمالي و جنوبي تركي آذربايجاني را بررسي نموده است. در ادامه رساله گرامر، مورفولوژي و فونولوژي اين زبان و لهجه سلماس مورد بررسي قرار گرفته است.
زماني كه محقق سخت كوش سلماسي آقاي محمد رضا مهرزاد صدقياني مشغول تدوين بودند تلاشهاي نگارنده و ايشان براي تهيه اين رساله عليرغم مكاتبه با ايشان بي ثمر ماند تا اينكه به صورت كاملا اتفاقي دوستي عالم از تركيه كه مشغول بررسي علمي لهجه تركي سلماس مي باشد وجود اين رساله را به اينجانب متذكر شد . اين رساله حاليه در كتابخانه اينجانب موجود مي باشد.



برگرفته از اينترنت
جايگاه زبان تركي و بررسي آن در مقايسه با ساير زبانها
كليه ي اطلاعات زيراز موسسه ي ائي. ام. تي و آ. ام. تي كه در اروپا و آمريكا واقع شده و تحت مديريت برجسته ترين زبان شناسان اداره مي شود، گرفته شده است و همه ساله گزارشهاي زيادي را درباره ي زبانها منتشر مي كنند و كليه ي استانداردهاي زبان شناسي از اين ادارات كه دولتي هستند،اعلام مي شود. به اطلاعات استخراجي از اين موسسات توجه كنيد:
- 19% كلمات انگليسي از زبان تركي گرفته شده است.
- 92% كلمات فارسي از عربي و تركي گرفته شده و مابقي بدون هيچ فرمولي توليد شده اند.
- 2% كلمات تركي از ايتاليايي، فرانسوي و انگليسي گرفته شده است.
- در هيچ يك از زبانهاي بين المللي لغتي از زبان فارسي وجود ندارد.
- 39% كلمات ايتاليايي، 17% كلمات آلماني و 9% كلمات فرانسوي از زبان تركي گرفته شده است.
- 100% كلمات تركي ريشه ي اصلي دارند.
- 100% كلمات انگليسي، آلماني ، فرانسوي و تركي داراي عمق ريخت شناسي هستند.
- 83% كلمات انگليسي ريشه ي اصلي دارند.
- جملات تركي 2% ابهام جمله اي ايجاد مي كنند.(يعني اگر يك خارجي زبان تركي را از روي كتاب ياد بگيرد، پس از ورود به يك كشور ترك زبان مشكلي نخواهد داشت.)
- جملات انگليسي نيم درصد و جملات فرانسوي تقريبا 1% ابهام توليد مي كنند.
- جملات فارسي 67% ابهام توليد مي كنند.(يعني يك خارجي كه فارسي را ياد گرفته، به سختي مي تواند در ايران صحبت كرده و يا جملات فارسي را درك كند مگر آنكه مدت زيادي در همان جامعه مانده و به صورت تجربي ياد بگيرد ) كه اين براي يك زبان ضعف نسبتا بزرگي است.
- جملات عربي 8 تا 9% ابهام توليد مي كنند.
- معكوس پذيري(ترجمه ي كامپيوتري) كليه ي زبانها به جز زبانهاي عربي و فارسي امكان پذير بوده و براي عربي خطاي موردي 45% و براي فارسي 100% است. يعني زبان فارسي را نمي توان با فرمولهاي زبان شناسي به زبان ديگري تبديل كرد.
زبان تركي را شاهكار زبان معرفي كرده اند كه براي ساخت آن از فرمولهاي بسيار پيچيده اي استفاده شده است. خانم “نيكيتا هايدن” متخصص و زبان شناس مشهور آلماني در موسسه ي اروپايي ((يورو توم)) گفته است: ” انسان در آن زمان قادر به توليد اين زبان نبوده و موجودات فضايي اين زبانم را خلق كرده و يا خداوند به پيامبران خود عاليترين كلام ارتباطي را داده است.
هم اينك زبان تركي در بيشتر پروژه هاي بين المللي جا باز كرده است. به مطالب زير كه برگرفته از مجله ي New science چاپ آمريكا و مجله ي International Languages
چاپ آلمان است، توجه نماييد:
- كليه ي ماهواره هاي هواشناسي و نظامي اطلاعات خود را به زبانهاي انگليسي، فرانسوي و تركي به پايگاههاي زميني ارسال مي كنند.
- پيچيده ترين سيستم عامل كامپيوتري os2/8 و معمولي ترين windows زبان تركي را به عنوان استاندارد پايه ي فنوتيكي قرار داده اند.
- كليه ي اطلاعات ارسالي از رادارهاي جهان به 3 زبان انگليسي، فرانسوي و تركي علايم پخش مي كنند.
- كليه ي سيسستم هاي ايونيكي و الكترونيكي هواپيماهاي تجاري از سال 1996 به 3 زبان انگليسي، فرانسوي و تركي در كارخانه ي بوئينگ آمريكا مجهز مي شوند.
- كليه ي سيستم ها و سامانه هاي جنگنده ي قرن 21 “جي- اس- اف” كه به تعداد هفت هزار فروند در حال توليد است، به 2 زبان انگليسي و تركي طراحي شده اند.
همه ي اين مطالب نشان دهنده ي استاندارد بودن و بين المللي شدن و اهميت ژئوپوليتيكي زبان تركي است. متاسفانه زبان رسمي ما(فارسي) از هيچ قاعده ي فنولوجيكال نيز پيروي نمي كند و داراي ساختار تك ديناميكي است. اما زبان تركي با در نظر گرفتن تمام وجوه به عنوان سومين زبان زنده ي دنيا شناخته شده است، طي يك دستورالعمل اجرايي در تاريخ مه 1992 رسما از طريق همين موسسات به سازمان بين المللي يونسكو اعلام شده كه زبان تركي در كليه ي دانشگاهها و دبيرستانهاي اروپا و آمريكا جزو درسهاي رسمي شود و اين مسئله هم اكنون در كليه ي دانشگاههاي اروپا و دانشگاههاي مطرح آمريكا اجرا شده و دومين زباني است كه در حال تهيه ي تافل مهندسي دانشگاهي براي آن هستند. اما زبان فارسي رتبه ي 261 را به خود اختصاص داده است آن هم نه به عنوان زبان، بلكه به عنوان لهجه كه اين زبان را با ساختاري كه بتوان جمله سازي مفهومي ايجاد كند، شناخته اندو و اگر روي اين مسئله كار جدي نشود، در يادگيري مثلا زبان انگليسي، تركي يا فرانسوي مشكل عمده اي ايجاد كرده و مي كند و مي بينيم كه فارسي زبانان براي يادگيري زبان انگليسي با مشكل عمده اي مواجه هستند، ولي ترك زبانان با مشكل يادگيري و تلفظ مواجه نيستند. اين مسئله به رفتارهاي مغز انسان برمي گردد كه خود داراي بحثهاي دامنه داري است و اينكه بسياري از جملات فارسي بر اساس عادت شكل گرفته اند نه براساس فرمول ساخت و با اين وضعيت فرمول پذيري آن امكان ندارد

انقلاب مشروطيت در سلماس

انقلاب مشروطيت در سلماس
دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني

انقلاب مشروطيت آذربايجان در مطالعات تاريخي آذربايجان عمدتاً‌ در قالب حركتهاي مردمي آذربايجان عليه حكومت استبداد وقت بيان مي گردد ولي از نقطه نظر تمدن و قوانين آن به شكل ديگري قبل بيان است به شكل كاملاً ساده را مي توان گفت اين انقلاب نتيجة تلاش ملّت آذربايجان براي زندگي بهتر در ساية قانون و قانون مداري بود. انقلاب مشروطيت آذربايجان محصول حماسة تمام آذربايجان مي باشد حماسه اي كه آذربايجان آفريد نه ولي ديگران صاحب آن شدند . سلماس يكي از ولايت هاي مشهور آذربايجان و مركز آن ديلمقان از جمله مراكز مهم تجارتي آذربايجان محسوب مي شود . موقعيت ممتاز سلماس باعث شده بود تجارت به يكي از پيشه هاي اصلي منطقه درآيد. تجارت باكو ، تفليس و استانبول در ديلمقان و آذربايجان از رونق خاصي برخودار بود و از ديگر سو همانندي فرهنگي مثلث باكو ، تبريز و استانبول سپ شده بود رفت و آمد بين سه رأس مثلث بيشتر بود بطوريكه روس ارس يكي از پر رفت و آمد ترين محل عبور در آذربايجان محسوب مي شد . براي اين مردمان كه ابتدايي ترين حقوق بشري بي بهره بودند سيستم منظم حكومتي حكومتي ، دواير مختلف دولتي ، مناظر عجيب از سيستم فرهنگي ، اداري منطقه بسيار عجيب مي نمود و بسياري از آن اين موضوع را بسان سوالي براي خود مي دانستنند كه چرا ما در عين همانند ملّي از فاميلهايمان عقب هستيم . در سلماس گروهي از اين بازرگانان و روشنفكران اروپا ديده كه عمدتاً همفكر بودند به تدريج باهم آشنا شده و از اوضاع نا بسامان اين سوي ارس صحبت مي كردند .شهيد ميرزا سعيد سلماسي اولين و جوانترين عضو اين گروه 14 نفره از اولين مشروطه خواهان سلماس بود . اينان به تدريج به متشكل كردن فعاليتهاي خود پرداختند ولي چون جلسات اينان به حكومت سلماس گزارش داده شد براي روي گم كردن جلسات مترقي خود را پر از مراسم روضه و مرثيه برگزاري مي كردند . اين وضع تا اعلام رسمي مشروطيت ادامه داشت. ميرزا سعيد سلماسي ، ميرزا محمود غني زاده سلماسي ، ميرزا عبدالرضا پياميار ، حاجي پيشنماز سلماسي و برادرش صدرالاسلام ، بلال آقاي كهته شهري از جمله اعضاي فعال اين كميته فعلاً بي خبريم.
هر از اعلام مشروطيت توسط مظفر الدينشاه قاجار بلافاصله تلگراف اين فرمان به سلماس اطلاع داده شده و شهيدميرزا سعيد سلماسي كه تازه از تفليس رسيده بود با هيجان هر چه تمامتر مردم را به مسجد ديلمقان فراخوانده و متن تلگراف را به مردم فهيم سلماس اطلاع داد ( مرداد 1285 شمسي ) . مردم پس از اطلاع از مضمون تلگراف شاديها نمودند و بدين ترتيب جشنهاي پيروزي مردم در سلماس آغاز شد. مردم سلماس هر روز در جلساتي شركت كردند و براي پيشرفت امور شهرستان همكاري هايي مي كردند . در روزنامة ملي چاپ تبريز به تاريخ 22 شوال 1325 (1285 شمسي) مي خوانيم :
« اهالي سلماس مي خواهند يك جمعيت خيريه تشكيل داده هفته چند روز براي نشر معارف و تربيت ندارس و مكاتب و رواج استالة داخله و تأسيس مطبعه صحبت و مذاكره نمايند »0گفتني است ميرزا سعيد سلماسي پس از بازگشت از تفليس و باكو و چاپخانه اي خريداري كرده و به تبريز آورده بود وي ضمن ملاقات با سران فرقه اتحاد و ترقي عثماني با ناجي بيك از بزرگان اتحاد و ترقي آشنا شده بود و قرار بر اين شده بود كه ناجي بيك سياستمدار و در عين حال اديب مشهور عثماني جهت تدريس به سلماس بيايد. ناجي بيك در سال 1285 شمسي با هزينه ميرزا سعيد سلماسي از پاريس به روسيه و از آنجا به تفليس و از تفليس به ديلمقان وارد و مديريت و معلمي مدرسه «سعيديه» سلماس را بر عهده گرفت . پاره اي از درس هاي اين مدرسه به تركي تدريس مي شد. مدرسة سعيديه سلماس اولين مدرسه به سبك نوين در سلماس محسوب مي شود. چاپخانه بسيار مجهزي كه ميرزا سعيد از تفليس خريداري كرده بود توسط انجمن سلماس بر تبريز واگذار گرديدند تا در آنجا در خدمت مشروطه آذربايجان باشد. اين چاپخانه كه « اميد تري » نام داشت در جنگهاي داخلي تبريز لطمه فراوان ديد.
در محرم سال 1325 (مهر/ آبان 1285 شمسي ) انجمن ملي سلماس تحت رياست حاجي پيشناز سلماسي و با عضويت ميرزا سعيد سلماسي ، حبيب آقا ، ميرزا محمود غني زاده ، ميرزا عبدالراق پياميار ، حاج قاسم آقا بابايئف ،
صدر العلما و اكبري و چند نفر ديگر آغاز كار مي كند . در همين زمان نيز مجلس « صلحيه » سلماس در ديلمقان تأسيس مي شود كه به دعاوي مردم سلماس رسيدگي مي كرد . بعدها ميرزا محمود غني زاده سلماسي به رياست عدليه سلماس منصوب مي شود ( سال 1286 شمسي ) . شور و شوق مردم آذربايجان در جانبازي در راه استقلال و حمايت حد و حصري نداشت ولي كارشكني افراد مرتجع مانعي جدي در برابر اين اقدامات محسوب مي شد . در نشرية جريدة ملّي چاپ تبريز به شمارة 36 سال اول 13 ذي حجه 1324 در مكتوبي از سلماس به مستبدين آمده است . « اي آن كساني كه طرفدار استبداد هستيد شما را مخاطب كرده مي گوئيم البته از واقعة غم و اندوز و واقعة جگر سوز طهران كه سر خيل مجاهدين از طايفة جليله علما و سادات بود واقف هستيد كه چه جان نثاريها كردند و چه نوع جهاد في سبيل الله نمودند تا اين ملّت اسير را از زنجير اسارت رهانيدند و اين كم شدة بادِه ذلت را به سر منزل عزت و سعادت رسانيدند . حال شما مي خواهيد كه ريشه خشك شده و استبداد را آبياري نماييد و بيرق ظلم و ستم را بر اندازيد. اوف بر اين اسلاميت شما . بلي از ماست كه بر ماست و حال آتكه سوراخ دعا را گم كرده ايد و اگر نمي دانيد كه اگر هزاره ها و بل كرورها مثل مثل شما بي انصافان طرفداران مستبدان باشند بازهم نايل مقصود نخواهند شد زيرا كه زمان زمان ديگر است طبيعت چشمهاي اهالي را تماماً بينا و گوشهايشان را شنوا كرده است ... خلاصه مقصود از اخطار نامه مختصر آن است كه مشتبه شده از حد خودتان تجاوز ننمائيد و باعث كتكاري نباشد و حكمي خارج از وظيفه ننمائيد الا اسم به اسم نوشته و مفتضحتان مي نمايم .
امضا مجاهد في سبيل الله
موقع تعطيلي مشروطه توسط محمد عليشاه مردم سلماس با تلگرافي اجراي اصول مشروطه توسط شاه را خواستار بودند متن تلگراف انجمن سلماس بدين شرح است « توسط جناب ارودبادي ، حضور مبارك حضرات محترمين ، اعضاي مقدس انجمن ملّي تبريز دامت تأئيداتهم . تأخير وصول قانون اساسي مهيج اهالي گرديده و انقلاب فوق العاده در نظر است . عموماً استدعاي قانون اساسي را نموده و عموم اهالي مجاهد تمام جانفشاني و اقدامات را حاضرند علاج اسكات و تكليف معين فرماييد ، تلگراف ، مجلس شوراي كبري ملي شيد الله اركان مخابره و عرضي شد ، انجمن ملي سلماس «روزنامه انجمن شمارة 85 ، 8 ربيع الثاني 1325 ق ).
با تعطيل مشروطه مستبدين نيز پروبال گرفته و به شرارت مي پرداختند . هر روز از شرارت هاي اكراد در سلماس به تبريز و انجمن ايالتي آذربايجان خبرهايي ارسال مي شد . آذربايجان در جنگ داخلي مي سوخت سلماس نيز بالاخره به بلا گرفتار شد . بدين ترتيب كه اواخر سال 1325 قمري سعيد الممالك براي تنظيم اهداف مشروطيت از تبريز وارد سلماس شده در ديلمقان اقامت نموده و مجاهدين را تشويق مي كرد . وي پس از چندي پس از دادن دستورات لازم با سواره هاي خود به طرف تبريز مراجعت كرد. بعد از حركت او رؤساي مجلس سلماس ، اهالي را فرداً به فرد به مجلس دعوت كرده و براي مشروطه بيعت مي گرفتند هر كس كه قبول مشروطه نمي كرد از شهر تبلعيد مي كردند مثلاً حاجي عباس سلماسي كه قبول مشرذوطيت نمي كرد از سلماس نفي بلد كردند. در انتهاي مجادله ناگاه گلوله اي در رفته و يكي از مجاهدين مجروح شد . مجاهدين سلماس عصباني شده وي را گرفته به دار آويختند همين عمل سبب تشديد خصومات بين استبداد و مشروطه خواهان شد و آشوب ديلمقان و كهنه شهر را فرا گرفت . جمعي از اشرار تفنگ به دست در راهها اذيت و آزار مي نمودند . راهها بسته شد و دروازه هاي ديلمقان بسته مسدود گرديد و و كسي را قدرت نبود از شهر به روستاهاي اطراف برود . مجاهدين ديلمقان نيز شب و روز در برجهاي قلعة ديلمقان مشغول پاسباني بودند . روزي پانصد نفر مسلح از اهالي كهنه شهر براي پراكندن مجاهدين به ديلمقان حمله كردند و در گيري سختي در مي گيرد كه با وساطت بزرگان روستاي « ساورا » آتش اين فتنه و برادر كشي فروكش مي كند ولي مدت دو ماه تمام استراحت به مجاهدين سلماس حرام مي شود و شب روز در حصار شهر كشيك مي دهند . انجمن ايالتي نگران اوضاع سلماس بود .بنابراين تلگراف زير را به سلماس مخابره كردند « جناب حاجي پيشنماز ، مكرر اخبار انجمن نموده و اكيداً مي نويسيم كه هر گاه به مجرد وصول اين تلگراف بانيان اين مفسره و قتل را گرفتند و تسليم حكومت نموديد و نوشته رضايت و اسكات اولياي دم و راپورت گرفتاري جبس مرتكبين به انجمن مقدس رسيد فبها و الا صريحاً مي نويسم كه شخص جنابعالي مسئولا اين قضيه هستيد و مؤاخذة سخت خواهيد شد .
انجمن ايالتي تبريز
ولي آشوب در سلماس ادامه داشت تا اينكه با صلاحديد انجمن تبريز و حسب تلگرافهاي مكرر اهالي كهنه شهر « آقا ميرمحمد تقي آقا » روزپنج شنبه 9 صفر 1326 قمري عازم سلماس شد و بلافاصله به روستاي ساورا دفته و در آنجا رؤساي دو طرف حاظر و بعد از مجادله و مشاجرة طولاني صلح و صفا در سلماس برقرار شد و با اين حال هر از چندي دوباره جمعي از كهنه شهريان كه با مشروطه همراه نبودند به روستاي اهروان ريخته و اموال و دارايي مردم آنجا را غارت نمودند و مردم اهروان نيز به ديلمقان پناهنده شدند و كسي ياراي دفع شر از منطقة سلماس را نبود.
در اواخر سال 1326قمري جمعي از اهالي سلماس به وان عثماني رفته و اعزام گروهي از عسگرهاي عثماني را براي حفظ و حراست از اموال خويش خواستار شدند .اوايل بهار 1287 شمسي دويست نفر از قواي عثماني از حدود وان به قلعة ديلمان وارد و به گرمي از سوي اهالي شهر مورد استقبال قرار گرفته و با طبل و ناي به عزّت و احترام تمام داخل شهر نمودند . در اين موقع مشروطه خواهان همه در گوشه و كنار منزوي شده و اختلاف دسته هاي مختلف مرتفع گرديد.
اواخر سال 1326 قمري سعيد الممالك از طرف انجمن تبريز به حكومت خوي و سلماس انتخاب شد . وي با چند سواره وارد ديلمقان شده و از هر طرف مجاهدين را دور خود جمع نمود تا اينكه شبي به قواي عثمان مقيم سلماس شبيخون زده چهار سرباز عثماني را كشت و سه نفر را زخمي كردند و سپس از شهر گريختند. نزديك طلوع نيز مجاهدين نيز از ديلمقان فرار كردند . اهالي ديلمقان در انجمن گرد آمده و با تقديم نامه اي به كنسولگري عثماني از واقعة فوق اظهار تأسف و عذرخواهي نموده و ناخشنودي خود را از اقدامات
سعيد الممالك پديد آورندة حادثة مذكور اظهار نمودند و بلافاصله مورد موافقت سر عسگر عثماني قرار گرفت و غائله ختم شد . به گزارش مخبر روزنامة ترقي چاپ باكو يعني محمد امين رسول زاده كه بعداً اولين رئيس جمهور آذربايجان شد خواهش اهالي سلماس تا تعيين حاكم سلماس از طرف دولت ، شهنبدر عثماني شهر را اداره خواهد كرد.
با تعيين عين الدوله به حكومت آذربايجان و سپهدار تنكابني به سمت رئيس كل قشون آذربايجان مشروطه در آذربايجان سير قهقرايي پيدا كرد و جنگهاي داخلي تبريز شروع شد. حكومت ماكو ، خوي و سلماس به سردار ماكو « اقبال السلطنه » تفويض شد و وي نيز « حسام ديوان » را به حكومت سلماس فرستاد و سواران سردار ماكو در شهر ديلمقان به جگون در آمدند . اكثر مشروطه خواهان سلماس از شهر مهاجرت كردند؛ ميرزا سعيد سلماسي به استانبول رفته و در آنجا به مبارزات خود ادامه داد ، حاجي پيش نماز سلماسي به قره باغ رفت و
بعضي ها نيز در منازل خود ماندند . حسام ديوان پس از تصرف ديلمقان انجمن سلماس ، مجلي صلحية سلماس را تعطيل و دستور تعطيل و غارت مدرسه سعيديه را صادر كرد و بعدها اموال اين مدرسه سر از از بازارهاي خوي و ماكو در آورد. ناجي بيك و معلمان اين مدرسه دستگير و زنداني شدند و شخص ناجي بيك به اعدام محكوم شد ولي كنسول عثماني در خوي او را آزاد كرده و به استانبول فرستاد . سواران حسام ديوان ماكويي پول هاي گزافي از اهالي سلماس مي گرفتند و به عناوين مختلف آنان را مورد آزار و اذيت قرار مي دادند ولي اين امر ديري نپائيد و به همت مردم تبريز ، تبريز پيروز شد و مستبدين به تدريج عقب نشيني كردند .23 آبان 1287 شمسي مجاهدين سلماس به رهبري حاجي پيش نماز سلماسي به ديلمقان حمله كرده و از آنجايي كه شهر در تصرف
سواره هاي حكومت بود و قالا قاپي هاي ديلمقان كاملاً مسرور بود از محل ورود آب به داخل شهر آمدند و صداي شليك تفنگ از هر طرف بلند شد.
مشروطه خواهان ديلمقان كه قبلاً از حملة پيشنماز مطلع شده بودند نيز به ياري وي آمده و چند نفر از سواره هاي ماكو را به قتل رسانيدند ، حسام ديوان با وحشت و اضطراب از خواب برخاسته و در تاريكي شب اموال و اشيا را گذاشت خود و عيالش سوار بر اسب برهنه به طرف ماكو فرار نمودند . حيدر خان امير تومان و حميد السلطنه پسر سردار ماكو كه مأمور محافظت از قلعة ديلمقان بود نيز ديلمقان را رها كرده بدين ترتيب شهر به تصرف مشروطه خواهان در آمد و دوباره انجمن در سلماس برقرار شد.
اقبال السلطنه سردار ماكو چون از تصرف سلماس توسط مشروطه خواهان آگاهي يافت سپاهي از ماكو به سر كردگي عزو خان و همراهي اسماعيل سيميقو
SIMITGO به سه هزاز سواره و پياده به سلماس فرستاد . نعمت الله خان ايلخاني (نمو خان) نيز با 500 سوار ميلان به آنها پيوست . مجاهدين سلماس چون خبر حملة قواي استبداد را شنيدند به سركردگي حاجي پيش نماز سلماسي
به همراه جمعي از مجاهدين باكو و تفليس به طرف خوي حركت كردند و در نزديكي روستاي اوربان با قواي استبداد به مقابله نمودند كه شكست خورده به طرف قلعة ديلمقان پناهنده شدند . عزوخان نيز سرمست از پيروزي به غارت مغانجوق و سره مئريك پرداخته ، به طرف كهنه شهر ملك شخصي محمد عليشاه قاجار حركت نمود و كهنه شهر مركز اردوي استبداد گرديد. هر روز چند توپ به ديلمقان شليك مي شد اهالي ديلمقان نيز در مقابل حملة عزوخان مقاومت كرده و توپ كهنه را بر روي برجها كشيده و يك شبانه روز مشغول جنگ بودند تا اينكه خبر رسيدن قواي كمكي به فرماندهي نوراله خان يكاني و قوچعليخان به سلماس رسيد و شبانه عزوخان به ماكو عقب نشست . خبر محاصره ديلمقان ، انجمن تبريز را وادار به ارسال قواي كمكي به سلماس نمود ولي اين قواي وقتي رسيدند كه جنگ خانمه يافته بود .
از آن سو حيدر خان عمو اوغلي نيز كه از طرف فرقة اجتماعيون – عاميون مركز پاكسازي خوي از ضد انقلابيون شده بود مأمور ساماندهي اوضاع خوي شد . سلماس در دسن مجاهدين بود و اطراف خوي در استبداد . درگيري هاي روزانه مجاهدين و مستبدين در خوي مردم آذربايجان را نگران كرده بود تا اينكه مجاهدين آذربايجان تصميم به آزادي خوي گرفتند . ميرزا سعيد سلماسي كه به تازگي از استانبول بازگشته بود با تعدادي از جوانان عثماني عضو فرقة اتحاد و ترقي عثماني به فرماندهي خليل پاشا عموي ائور پاشا وزير جنگ عثماني به كمك آزاديخواهان و مجاهدين خوي آمده و سپس تصميم به گشودن راه خوي به تبريز گرفتند در 18 اسفند 1287 شمسي در جنگي ما بين مجاهدين مشروطه خواه مركب از آذربايجانيان و عثماني ها و مستبدين مركب از قشون سردار ماكو و اكراد عشاير ، متأسفانه ميرزا سعيد سلماسي شاعر ، ژورناليست ، آزاديخواه ، باني شعر نو در آذربايجان و ملل شرق (زبان فارسي) ، باني اولين مدرسه سبك نوين در سلماس ، عضو انجمن مشروطة‌ سلماس ، باني اولين كتابخانه عمومي سلماس
باني اولين صندوق خيرية‌ سلماس ، باني اولين قرائتخانه عمومي سلماس در سن 21 سالگي در كمال نا باوري به شهادت رسيد و عموم آزاديخواهان آذربايجان و عثماني را متأثر نمود ، شهادت وي در روزنامه هاي آذربايجان و عثمان بازتاب فراواني داشت . پس از چندي قشون سردار ماكو عقب نشيني كرده و بحران خوي فرو نشست.
در سلماس موقعيت مجاهدين مستحكمتر شد و كار به جايي رسيد كه حاجي پيشنماز سلماسي تصميم به كمك به تبريز نمود و از سلماس به گونئي حمله كرد و در 25 اسفند 1287 شمسي آنجا را متصرف شد . در تبريز در كوران جنگ داخلي اميد فراواني به قشون سلماس داشتند و عليرغم تلاش فراوان حاجي پيشنماز سلماسي قشون سلماس نتوانست از گونئي گام فراتر نهد تا اينكه در 19 ارديبهشت 1288 شمسي قشون روس به بهانة آزاد كردن راه آذوقه تبريز و نجات مردم از قحطي به آذربايجان حمله كرده و تبريز را متصرف شدند . در سلماس قواي مشروطه حاكم بود و مايل به اقدام عليه روسها بود ولي شرايط منطقه اجازة آنرا نمي داد . روسها در عاشوراي سال 1290 (دي ماه) با به دار كشيدن
ثقه الاسلام و دهها مجاهد نامي تبريز خوي ناپسند خود را نشان دادند و مجاهدان تبريز را ترك كرده و به سلماس آمدند (10 دي 1290 شمسي). در سلماس بود كه تلگرافي از تبريز رسيد مبني بر اينكه چهار هزار سالدات روس به طرف سلماس در حركتند بنابراين مشروطه خواهان سلماس را ترك كرده به تهران رفتند و بلوري ، اسدآقا ، امير حشمت ، احمد زاده دهقان ، غني زاده و پياميار (حدود بيست نفر) به استانبول رفتند و تا شروع جنگ جهاني اول در آنجا مانده بعدها با قشون عثماني به آذربايجان برگشتند .چند روز بعد سالداتهاي روس ديلمقان را تصرف كرده و بساط آزاديخواهي به كلي از سلماس بر چيده شد .
منابع :
1. سلماس در مسير تاريخ و فرهنگ آذربايجان ، توحيد ملك زاده -1378.
2. مشاهير سلماس – محمد رضا مهر زاد صدقياني – 1378.
3. ياداشاهاي ملا اسماعيل نجفي .
4. مجموعه روزنامه هاي انجمن ، دو جلد .

انقلاب مشروطيت در سلماس

انقلاب مشروطيت در سلماس
دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني

انقلاب مشروطيت آذربايجان در مطالعات تاريخي آذربايجان عمدتاً‌ در قالب حركتهاي مردمي آذربايجان عليه حكومت استبداد وقت بيان مي گردد ولي از نقطه نظر تمدن و قوانين آن به شكل ديگري قبل بيان است به شكل كاملاً ساده را مي توان گفت اين انقلاب نتيجة تلاش ملّت آذربايجان براي زندگي بهتر در ساية قانون و قانون مداري بود. انقلاب مشروطيت آذربايجان محصول حماسة تمام آذربايجان مي باشد حماسه اي كه آذربايجان آفريد نه ولي ديگران صاحب آن شدند . سلماس يكي از ولايت هاي مشهور آذربايجان و مركز آن ديلمقان از جمله مراكز مهم تجارتي آذربايجان محسوب مي شود . موقعيت ممتاز سلماس باعث شده بود تجارت به يكي از پيشه هاي اصلي منطقه درآيد. تجارت باكو ، تفليس و استانبول در ديلمقان و آذربايجان از رونق خاصي برخودار بود و از ديگر سو همانندي فرهنگي مثلث باكو ، تبريز و استانبول سپ شده بود رفت و آمد بين سه رأس مثلث بيشتر بود بطوريكه روس ارس يكي از پر رفت و آمد ترين محل عبور در آذربايجان محسوب مي شد . براي اين مردمان كه ابتدايي ترين حقوق بشري بي بهره بودند سيستم منظم حكومتي حكومتي ، دواير مختلف دولتي ، مناظر عجيب از سيستم فرهنگي ، اداري منطقه بسيار عجيب مي نمود و بسياري از آن اين موضوع را بسان سوالي براي خود مي دانستنند كه چرا ما در عين همانند ملّي از فاميلهايمان عقب هستيم . در سلماس گروهي از اين بازرگانان و روشنفكران اروپا ديده كه عمدتاً همفكر بودند به تدريج باهم آشنا شده و از اوضاع نا بسامان اين سوي ارس صحبت مي كردند .شهيد ميرزا سعيد سلماسي اولين و جوانترين عضو اين گروه 14 نفره از اولين مشروطه خواهان سلماس بود . اينان به تدريج به متشكل كردن فعاليتهاي خود پرداختند ولي چون جلسات اينان به حكومت سلماس گزارش داده شد براي روي گم كردن جلسات مترقي خود را پر از مراسم روضه و مرثيه برگزاري مي كردند . اين وضع تا اعلام رسمي مشروطيت ادامه داشت. ميرزا سعيد سلماسي ، ميرزا محمود غني زاده سلماسي ، ميرزا عبدالرضا پياميار ، حاجي پيشنماز سلماسي و برادرش صدرالاسلام ، بلال آقاي كهته شهري از جمله اعضاي فعال اين كميته فعلاً بي خبريم.
هر از اعلام مشروطيت توسط مظفر الدينشاه قاجار بلافاصله تلگراف اين فرمان به سلماس اطلاع داده شده و شهيدميرزا سعيد سلماسي كه تازه از تفليس رسيده بود با هيجان هر چه تمامتر مردم را به مسجد ديلمقان فراخوانده و متن تلگراف را به مردم فهيم سلماس اطلاع داد ( مرداد 1285 شمسي ) . مردم پس از اطلاع از مضمون تلگراف شاديها نمودند و بدين ترتيب جشنهاي پيروزي مردم در سلماس آغاز شد. مردم سلماس هر روز در جلساتي شركت كردند و براي پيشرفت امور شهرستان همكاري هايي مي كردند . در روزنامة ملي چاپ تبريز به تاريخ 22 شوال 1325 (1285 شمسي) مي خوانيم :
« اهالي سلماس مي خواهند يك جمعيت خيريه تشكيل داده هفته چند روز براي نشر معارف و تربيت ندارس و مكاتب و رواج استالة داخله و تأسيس مطبعه صحبت و مذاكره نمايند »0گفتني است ميرزا سعيد سلماسي پس از بازگشت از تفليس و باكو و چاپخانه اي خريداري كرده و به تبريز آورده بود وي ضمن ملاقات با سران فرقه اتحاد و ترقي عثماني با ناجي بيك از بزرگان اتحاد و ترقي آشنا شده بود و قرار بر اين شده بود كه ناجي بيك سياستمدار و در عين حال اديب مشهور عثماني جهت تدريس به سلماس بيايد. ناجي بيك در سال 1285 شمسي با هزينه ميرزا سعيد سلماسي از پاريس به روسيه و از آنجا به تفليس و از تفليس به ديلمقان وارد و مديريت و معلمي مدرسه «سعيديه» سلماس را بر عهده گرفت . پاره اي از درس هاي اين مدرسه به تركي تدريس مي شد. مدرسة سعيديه سلماس اولين مدرسه به سبك نوين در سلماس محسوب مي شود. چاپخانه بسيار مجهزي كه ميرزا سعيد از تفليس خريداري كرده بود توسط انجمن سلماس بر تبريز واگذار گرديدند تا در آنجا در خدمت مشروطه آذربايجان باشد. اين چاپخانه كه « اميد تري » نام داشت در جنگهاي داخلي تبريز لطمه فراوان ديد.
در محرم سال 1325 (مهر/ آبان 1285 شمسي ) انجمن ملي سلماس تحت رياست حاجي پيشناز سلماسي و با عضويت ميرزا سعيد سلماسي ، حبيب آقا ، ميرزا محمود غني زاده ، ميرزا عبدالراق پياميار ، حاج قاسم آقا بابايئف ،
صدر العلما و اكبري و چند نفر ديگر آغاز كار مي كند . در همين زمان نيز مجلس « صلحيه » سلماس در ديلمقان تأسيس مي شود كه به دعاوي مردم سلماس رسيدگي مي كرد . بعدها ميرزا محمود غني زاده سلماسي به رياست عدليه سلماس منصوب مي شود ( سال 1286 شمسي ) . شور و شوق مردم آذربايجان در جانبازي در راه استقلال و حمايت حد و حصري نداشت ولي كارشكني افراد مرتجع مانعي جدي در برابر اين اقدامات محسوب مي شد . در نشرية جريدة ملّي چاپ تبريز به شمارة 36 سال اول 13 ذي حجه 1324 در مكتوبي از سلماس به مستبدين آمده است . « اي آن كساني كه طرفدار استبداد هستيد شما را مخاطب كرده مي گوئيم البته از واقعة غم و اندوز و واقعة جگر سوز طهران كه سر خيل مجاهدين از طايفة جليله علما و سادات بود واقف هستيد كه چه جان نثاريها كردند و چه نوع جهاد في سبيل الله نمودند تا اين ملّت اسير را از زنجير اسارت رهانيدند و اين كم شدة بادِه ذلت را به سر منزل عزت و سعادت رسانيدند . حال شما مي خواهيد كه ريشه خشك شده و استبداد را آبياري نماييد و بيرق ظلم و ستم را بر اندازيد. اوف بر اين اسلاميت شما . بلي از ماست كه بر ماست و حال آتكه سوراخ دعا را گم كرده ايد و اگر نمي دانيد كه اگر هزاره ها و بل كرورها مثل مثل شما بي انصافان طرفداران مستبدان باشند بازهم نايل مقصود نخواهند شد زيرا كه زمان زمان ديگر است طبيعت چشمهاي اهالي را تماماً بينا و گوشهايشان را شنوا كرده است ... خلاصه مقصود از اخطار نامه مختصر آن است كه مشتبه شده از حد خودتان تجاوز ننمائيد و باعث كتكاري نباشد و حكمي خارج از وظيفه ننمائيد الا اسم به اسم نوشته و مفتضحتان مي نمايم .
امضا مجاهد في سبيل الله
موقع تعطيلي مشروطه توسط محمد عليشاه مردم سلماس با تلگرافي اجراي اصول مشروطه توسط شاه را خواستار بودند متن تلگراف انجمن سلماس بدين شرح است « توسط جناب ارودبادي ، حضور مبارك حضرات محترمين ، اعضاي مقدس انجمن ملّي تبريز دامت تأئيداتهم . تأخير وصول قانون اساسي مهيج اهالي گرديده و انقلاب فوق العاده در نظر است . عموماً استدعاي قانون اساسي را نموده و عموم اهالي مجاهد تمام جانفشاني و اقدامات را حاضرند علاج اسكات و تكليف معين فرماييد ، تلگراف ، مجلس شوراي كبري ملي شيد الله اركان مخابره و عرضي شد ، انجمن ملي سلماس «روزنامه انجمن شمارة 85 ، 8 ربيع الثاني 1325 ق ).
با تعطيل مشروطه مستبدين نيز پروبال گرفته و به شرارت مي پرداختند . هر روز از شرارت هاي اكراد در سلماس به تبريز و انجمن ايالتي آذربايجان خبرهايي ارسال مي شد . آذربايجان در جنگ داخلي مي سوخت سلماس نيز بالاخره به بلا گرفتار شد . بدين ترتيب كه اواخر سال 1325 قمري سعيد الممالك براي تنظيم اهداف مشروطيت از تبريز وارد سلماس شده در ديلمقان اقامت نموده و مجاهدين را تشويق مي كرد . وي پس از چندي پس از دادن دستورات لازم با سواره هاي خود به طرف تبريز مراجعت كرد. بعد از حركت او رؤساي مجلس سلماس ، اهالي را فرداً به فرد به مجلس دعوت كرده و براي مشروطه بيعت مي گرفتند هر كس كه قبول مشروطه نمي كرد از شهر تبلعيد مي كردند مثلاً حاجي عباس سلماسي كه قبول مشرذوطيت نمي كرد از سلماس نفي بلد كردند. در انتهاي مجادله ناگاه گلوله اي در رفته و يكي از مجاهدين مجروح شد . مجاهدين سلماس عصباني شده وي را گرفته به دار آويختند همين عمل سبب تشديد خصومات بين استبداد و مشروطه خواهان شد و آشوب ديلمقان و كهنه شهر را فرا گرفت . جمعي از اشرار تفنگ به دست در راهها اذيت و آزار مي نمودند . راهها بسته شد و دروازه هاي ديلمقان بسته مسدود گرديد و و كسي را قدرت نبود از شهر به روستاهاي اطراف برود . مجاهدين ديلمقان نيز شب و روز در برجهاي قلعة ديلمقان مشغول پاسباني بودند . روزي پانصد نفر مسلح از اهالي كهنه شهر براي پراكندن مجاهدين به ديلمقان حمله كردند و در گيري سختي در مي گيرد كه با وساطت بزرگان روستاي « ساورا » آتش اين فتنه و برادر كشي فروكش مي كند ولي مدت دو ماه تمام استراحت به مجاهدين سلماس حرام مي شود و شب روز در حصار شهر كشيك مي دهند . انجمن ايالتي نگران اوضاع سلماس بود .بنابراين تلگراف زير را به سلماس مخابره كردند « جناب حاجي پيشنماز ، مكرر اخبار انجمن نموده و اكيداً مي نويسيم كه هر گاه به مجرد وصول اين تلگراف بانيان اين مفسره و قتل را گرفتند و تسليم حكومت نموديد و نوشته رضايت و اسكات اولياي دم و راپورت گرفتاري جبس مرتكبين به انجمن مقدس رسيد فبها و الا صريحاً مي نويسم كه شخص جنابعالي مسئولا اين قضيه هستيد و مؤاخذة سخت خواهيد شد .
انجمن ايالتي تبريز
ولي آشوب در سلماس ادامه داشت تا اينكه با صلاحديد انجمن تبريز و حسب تلگرافهاي مكرر اهالي كهنه شهر « آقا ميرمحمد تقي آقا » روزپنج شنبه 9 صفر 1326 قمري عازم سلماس شد و بلافاصله به روستاي ساورا دفته و در آنجا رؤساي دو طرف حاظر و بعد از مجادله و مشاجرة طولاني صلح و صفا در سلماس برقرار شد و با اين حال هر از چندي دوباره جمعي از كهنه شهريان كه با مشروطه همراه نبودند به روستاي اهروان ريخته و اموال و دارايي مردم آنجا را غارت نمودند و مردم اهروان نيز به ديلمقان پناهنده شدند و كسي ياراي دفع شر از منطقة سلماس را نبود.
در اواخر سال 1326قمري جمعي از اهالي سلماس به وان عثماني رفته و اعزام گروهي از عسگرهاي عثماني را براي حفظ و حراست از اموال خويش خواستار شدند .اوايل بهار 1287 شمسي دويست نفر از قواي عثماني از حدود وان به قلعة ديلمان وارد و به گرمي از سوي اهالي شهر مورد استقبال قرار گرفته و با طبل و ناي به عزّت و احترام تمام داخل شهر نمودند . در اين موقع مشروطه خواهان همه در گوشه و كنار منزوي شده و اختلاف دسته هاي مختلف مرتفع گرديد.
اواخر سال 1326 قمري سعيد الممالك از طرف انجمن تبريز به حكومت خوي و سلماس انتخاب شد . وي با چند سواره وارد ديلمقان شده و از هر طرف مجاهدين را دور خود جمع نمود تا اينكه شبي به قواي عثمان مقيم سلماس شبيخون زده چهار سرباز عثماني را كشت و سه نفر را زخمي كردند و سپس از شهر گريختند. نزديك طلوع نيز مجاهدين نيز از ديلمقان فرار كردند . اهالي ديلمقان در انجمن گرد آمده و با تقديم نامه اي به كنسولگري عثماني از واقعة فوق اظهار تأسف و عذرخواهي نموده و ناخشنودي خود را از اقدامات
سعيد الممالك پديد آورندة حادثة مذكور اظهار نمودند و بلافاصله مورد موافقت سر عسگر عثماني قرار گرفت و غائله ختم شد . به گزارش مخبر روزنامة ترقي چاپ باكو يعني محمد امين رسول زاده كه بعداً اولين رئيس جمهور آذربايجان شد خواهش اهالي سلماس تا تعيين حاكم سلماس از طرف دولت ، شهنبدر عثماني شهر را اداره خواهد كرد.
با تعيين عين الدوله به حكومت آذربايجان و سپهدار تنكابني به سمت رئيس كل قشون آذربايجان مشروطه در آذربايجان سير قهقرايي پيدا كرد و جنگهاي داخلي تبريز شروع شد. حكومت ماكو ، خوي و سلماس به سردار ماكو « اقبال السلطنه » تفويض شد و وي نيز « حسام ديوان » را به حكومت سلماس فرستاد و سواران سردار ماكو در شهر ديلمقان به جگون در آمدند . اكثر مشروطه خواهان سلماس از شهر مهاجرت كردند؛ ميرزا سعيد سلماسي به استانبول رفته و در آنجا به مبارزات خود ادامه داد ، حاجي پيش نماز سلماسي به قره باغ رفت و
بعضي ها نيز در منازل خود ماندند . حسام ديوان پس از تصرف ديلمقان انجمن سلماس ، مجلي صلحية سلماس را تعطيل و دستور تعطيل و غارت مدرسه سعيديه را صادر كرد و بعدها اموال اين مدرسه سر از از بازارهاي خوي و ماكو در آورد. ناجي بيك و معلمان اين مدرسه دستگير و زنداني شدند و شخص ناجي بيك به اعدام محكوم شد ولي كنسول عثماني در خوي او را آزاد كرده و به استانبول فرستاد . سواران حسام ديوان ماكويي پول هاي گزافي از اهالي سلماس مي گرفتند و به عناوين مختلف آنان را مورد آزار و اذيت قرار مي دادند ولي اين امر ديري نپائيد و به همت مردم تبريز ، تبريز پيروز شد و مستبدين به تدريج عقب نشيني كردند .23 آبان 1287 شمسي مجاهدين سلماس به رهبري حاجي پيش نماز سلماسي به ديلمقان حمله كرده و از آنجايي كه شهر در تصرف
سواره هاي حكومت بود و قالا قاپي هاي ديلمقان كاملاً مسرور بود از محل ورود آب به داخل شهر آمدند و صداي شليك تفنگ از هر طرف بلند شد.
مشروطه خواهان ديلمقان كه قبلاً از حملة پيشنماز مطلع شده بودند نيز به ياري وي آمده و چند نفر از سواره هاي ماكو را به قتل رسانيدند ، حسام ديوان با وحشت و اضطراب از خواب برخاسته و در تاريكي شب اموال و اشيا را گذاشت خود و عيالش سوار بر اسب برهنه به طرف ماكو فرار نمودند . حيدر خان امير تومان و حميد السلطنه پسر سردار ماكو كه مأمور محافظت از قلعة ديلمقان بود نيز ديلمقان را رها كرده بدين ترتيب شهر به تصرف مشروطه خواهان در آمد و دوباره انجمن در سلماس برقرار شد.
اقبال السلطنه سردار ماكو چون از تصرف سلماس توسط مشروطه خواهان آگاهي يافت سپاهي از ماكو به سر كردگي عزو خان و همراهي اسماعيل سيميقو
SIMITGO به سه هزاز سواره و پياده به سلماس فرستاد . نعمت الله خان ايلخاني (نمو خان) نيز با 500 سوار ميلان به آنها پيوست . مجاهدين سلماس چون خبر حملة قواي استبداد را شنيدند به سركردگي حاجي پيش نماز سلماسي
به همراه جمعي از مجاهدين باكو و تفليس به طرف خوي حركت كردند و در نزديكي روستاي اوربان با قواي استبداد به مقابله نمودند كه شكست خورده به طرف قلعة ديلمقان پناهنده شدند . عزوخان نيز سرمست از پيروزي به غارت مغانجوق و سره مئريك پرداخته ، به طرف كهنه شهر ملك شخصي محمد عليشاه قاجار حركت نمود و كهنه شهر مركز اردوي استبداد گرديد. هر روز چند توپ به ديلمقان شليك مي شد اهالي ديلمقان نيز در مقابل حملة عزوخان مقاومت كرده و توپ كهنه را بر روي برجها كشيده و يك شبانه روز مشغول جنگ بودند تا اينكه خبر رسيدن قواي كمكي به فرماندهي نوراله خان يكاني و قوچعليخان به سلماس رسيد و شبانه عزوخان به ماكو عقب نشست . خبر محاصره ديلمقان ، انجمن تبريز را وادار به ارسال قواي كمكي به سلماس نمود ولي اين قواي وقتي رسيدند كه جنگ خانمه يافته بود .
از آن سو حيدر خان عمو اوغلي نيز كه از طرف فرقة اجتماعيون – عاميون مركز پاكسازي خوي از ضد انقلابيون شده بود مأمور ساماندهي اوضاع خوي شد . سلماس در دسن مجاهدين بود و اطراف خوي در استبداد . درگيري هاي روزانه مجاهدين و مستبدين در خوي مردم آذربايجان را نگران كرده بود تا اينكه مجاهدين آذربايجان تصميم به آزادي خوي گرفتند . ميرزا سعيد سلماسي كه به تازگي از استانبول بازگشته بود با تعدادي از جوانان عثماني عضو فرقة اتحاد و ترقي عثماني به فرماندهي خليل پاشا عموي ائور پاشا وزير جنگ عثماني به كمك آزاديخواهان و مجاهدين خوي آمده و سپس تصميم به گشودن راه خوي به تبريز گرفتند در 18 اسفند 1287 شمسي در جنگي ما بين مجاهدين مشروطه خواه مركب از آذربايجانيان و عثماني ها و مستبدين مركب از قشون سردار ماكو و اكراد عشاير ، متأسفانه ميرزا سعيد سلماسي شاعر ، ژورناليست ، آزاديخواه ، باني شعر نو در آذربايجان و ملل شرق (زبان فارسي) ، باني اولين مدرسه سبك نوين در سلماس ، عضو انجمن مشروطة‌ سلماس ، باني اولين كتابخانه عمومي سلماس
باني اولين صندوق خيرية‌ سلماس ، باني اولين قرائتخانه عمومي سلماس در سن 21 سالگي در كمال نا باوري به شهادت رسيد و عموم آزاديخواهان آذربايجان و عثماني را متأثر نمود ، شهادت وي در روزنامه هاي آذربايجان و عثمان بازتاب فراواني داشت . پس از چندي قشون سردار ماكو عقب نشيني كرده و بحران خوي فرو نشست.
در سلماس موقعيت مجاهدين مستحكمتر شد و كار به جايي رسيد كه حاجي پيشنماز سلماسي تصميم به كمك به تبريز نمود و از سلماس به گونئي حمله كرد و در 25 اسفند 1287 شمسي آنجا را متصرف شد . در تبريز در كوران جنگ داخلي اميد فراواني به قشون سلماس داشتند و عليرغم تلاش فراوان حاجي پيشنماز سلماسي قشون سلماس نتوانست از گونئي گام فراتر نهد تا اينكه در 19 ارديبهشت 1288 شمسي قشون روس به بهانة آزاد كردن راه آذوقه تبريز و نجات مردم از قحطي به آذربايجان حمله كرده و تبريز را متصرف شدند . در سلماس قواي مشروطه حاكم بود و مايل به اقدام عليه روسها بود ولي شرايط منطقه اجازة آنرا نمي داد . روسها در عاشوراي سال 1290 (دي ماه) با به دار كشيدن
ثقه الاسلام و دهها مجاهد نامي تبريز خوي ناپسند خود را نشان دادند و مجاهدان تبريز را ترك كرده و به سلماس آمدند (10 دي 1290 شمسي). در سلماس بود كه تلگرافي از تبريز رسيد مبني بر اينكه چهار هزار سالدات روس به طرف سلماس در حركتند بنابراين مشروطه خواهان سلماس را ترك كرده به تهران رفتند و بلوري ، اسدآقا ، امير حشمت ، احمد زاده دهقان ، غني زاده و پياميار (حدود بيست نفر) به استانبول رفتند و تا شروع جنگ جهاني اول در آنجا مانده بعدها با قشون عثماني به آذربايجان برگشتند .چند روز بعد سالداتهاي روس ديلمقان را تصرف كرده و بساط آزاديخواهي به كلي از سلماس بر چيده شد .
منابع :
1. سلماس در مسير تاريخ و فرهنگ آذربايجان ، توحيد ملك زاده -1378.
2. مشاهير سلماس – محمد رضا مهر زاد صدقياني – 1378.
3. ياداشاهاي ملا اسماعيل نجفي .
4. مجموعه روزنامه هاي انجمن ، دو جلد .