bu weblog bu adrese getdi www.tohidmelikzade.blogfa.com

bu weblog bu adrese getdi
www.tohidmelikzade.blogfa.com

Seismotectonic of NW İran ( Azerbaijan region ) Based on Destructive Earhtquakes And Activity Of Faults

Seismotectonic of NW İran ( Azerbaijan region ) Based on Destructive Earhtquakes And Activity Of Faults


Tohid MALEKZADE[1]

Prof.Dr. Berakan.ECEVİTOĞLU[2]




Key words : Seismotectonic, Destructive Earhtquakes , NW İran, Azerbaijan region

Abstarct
Historical and istrumental earthquakes as well as geological evidences show that Azerbaijan region ( NW İRAN) is the most active seismic region in Asia. Befor, in history many destructive earthquakes occured in Tebriz, Salmas, Erdebil and other magor sities. İn resent years in 1930 in Salmas with M= 7.2 , 1976 in Chaldıran with M= 5.5 , 1990 and in Rudbar- Zenjan and Tarım with M= 7.0 ,1996 in Erdebil with M= 5.5, destructive earthquake occured. This evidences show that this region have so desructive position. The epicenters of local earthquakes are in agreement with the NW- SE trending major faults . İn this paper first of all we show major faults in Azerbaijan, hitorical earthquakes and major instrumental earthquakes in recent decad years in Azerbaijan. The distributions of earthquakes in east , west and center parts of Azerbaijan are cosistent with the related major faults ( section 2). Studying distributions of earthquakes in east , west and center parts of Azerbaijan show that there are seismic quiescence exists in centeral part around Tebriz which had many destructive earthquakes in past time ( section 3). According to historical earthquakes around Tebriz and exist gap energy around this region the occurrence of a major earthquake in Tebriz and senteral Azerbaijan in near time and in west and east of Azerbaijan in far time is expected.

1. İntrouduction

Azerbaijan region which is located in 36-50 East longitudes and 36-44 North latitudes is one of the seismic active regions in Asia . This region has experienced many destructive earthquakes in the past centuries. However there were not enough data to evaluate seismic activity in northwest Iran. The destructive Erdebil raethquake of March 1996 and Rudbar- Zenjan earthquake of June 1990 need to imstall a permanent seismological network in Azerbaijan region especially in centeral Azerbaijan (Gheitanchi et al , 2004). Therefore , in 1995 the Institue of Geophysics of Tehran university deployed a telemetric seismic network in the centeral part of Azerbaijan to monitor the seismic activity. But it isnot enough to monitor all of the Azrbaijan earthquakes.
İn this paper first of all we present a detailed and reliable faults of northwest Iran and review the historical detructive earthquakes that have occurerd in the region . Then we try to find relation with between historical and instrumental earthquakes with major and minor faults in Azerbaijan region.



2. Major and Minor Fault in Azerbaijan Region
Azerbaijan region which is located between Caspian see in East and Anatoliyan in east and caucase region in north and Zagros montains in south have been compresed between Turan and Arabiyan plates and Caspian mikroplate. Compressing this plates cause faults and cracks in Azerbaijan. Many of this faults for example The North Tebriz Fault , Urmiya fault and Astara Faults are Azerbaijan's major faults . North Salmas fault, var fault and North Tebriz Fault are minor Azerbaijan fault. 1. table show main major and minor faults in Azerbaijan region ( Figure1).



Table 1. Main major and İmportant Minor faults in Azerbaijan region

No
Fault
Name
Max Fault Lenght
( km)
Fault Lenght (km)
Average Magnitude
( expected)
Max İntensity
( expected)
1
N. Tebriz
180
100
7,4
9,7
2
Pesve
180
80
7,3
9,6
3
Salmas
40
38
6,9
9,1
4
Tesuj
57
53
7,1
9,3
5
N.Mişov
45
42
7,0
9,2
6
S.Mişov
23
23
6,7
8,8
7
N. Salmas
17
17
6,5
8,5
8
Sherefkane
50
44
7,0
9,2
9
Sofyan
53
48
7,1
9,3
10
Ushneviye
20
20
6,6
8,7
11
Urmiye
75
63
7,2
9,4
12
Moghan
130
100
7.4
9.7
13
Zenjan
120
100
7.4
9.7
14
İpek
120
100
7.4
9.7
15
Herzevil
180
80
7,3
9,6

Majority of this faults have strike – slip systems. Using the geological information and air –photos has been made to provide adetail of fult which shown in table1.
3. Historical Earhquakes Depending on Faults in Azerbaijan region
Many people have studied Azerbaijan historical earthquakes. Ambraseys (1974 and 1982) and Berberiyan 1976 and Malekzade 1998 . İn this Paper we try to list major earthquakes which occured in Azerbaijan during 2000 years ago.
200 y B.C : Maku
461 : Malazgirt : destructive earthquake
634: Tebriz :Destructive earthquake in Tebriz with M= 6.0
694 : Tebriz : earthquake in Tebriz
735 : Zengezor: Destructive earthquake in south Aras revier
746 : Tebriz: No detail
834 : Tebriz : No detail
849 : Tbriz : No detail
851 : İrevan :No detail
858 : Tebriz: Destructive earthquake in Tebriz with M= 6.0 , epicente coordinate 38.08 N ,46.26 E
858 : Aras Reiver : epicente coordinate 39'9 N ve 44'20 E
863 : Dovin :Destructive earthquake in Dovin with M= 5.2
868: Tebriz : No detail
869 : Aras reiver : epicente coordinate 39' 95 N and 44'20 E
893 ( 28 December) : Dovin : Destructive earthquake in Dovin
893 - 4 : Erdebil: Destructive earthquake in Erdebil with M= 6.0
906 : Zengezor : Destructive earthquake in Zengezor . range of feeling 180 km.
949 : Tebriz : No detail .
1020 : Tebriz: : No detail.
1041 : Tebriz : Destructive earthquake in Tebriz with 5000 kiled.
1042 (4 October) : Tebriz : Destructive earthquake in Tebriz with M=7.6. epicentere coordinant 38.1N and 46.3 E ( Ambersiyes, 1982) .
1135 ( 25 June) : Serdesht : Destructive earthquake in Sedesht with M=6.1 .
1135 ( 11 Jounery ) : Serdesht Destructive earthquake in Sedesht with M=6.4:. range of feeling 300 km and epicentere coordinant 36.1 N and 45.9 E . (Ambersiyes 1982 )
1139: Genje : Destructive earthquake in Genje .( Guliyov , 1359 )
1273 ( 18 Junery ) : Tebriz : Destructive earthquake in Tebriz with 250 killed. Feeling aftershok till 4 months.
1275 : Azerbaijan : Earthquake in Azerbaijan.
1304: Sarab , Karadagh : Destructive earthquake in Sarab with M=6.7
1305 : ( 16 April ) : Azerbaijan : Earthquake in Azerbaijan.
1308 : Zengezor : No detail ( Berberiyan, 1977)
1314: Tebriz : Earthquake in Tebriz.
1319: Maku :Destructive earthquake in Sarab with M=5.3 with 53 killed.
1320: Kars : Destructive earthquake in Sarab with M=5.9. range of feeling 100 km.
1345: Malazgirt :eartquake in Malazgirt.
1406 ( 29 Novamber ) : Zengezor : No detail. (Ambarseyes 1982) .
1436 : Azerbaijan : No detail.
1441 M : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1459 M: Tebriz : earthquake in Tebriz.
1550 : Tebriz : Earthquake in Tebriz with 36.8 N and 46 E episenter coordinate
1567 : Karadag : : Destructive earthquake in Karadag. With episenter 39 N and 47.2 E
1572 : Tebriz : No detail (Eprikian , 1930 ) and (Ajemian ,1937) .
1593 : Serab : Destructive earthquake in Sarab with M=6.1.
1621 ( 21 June ) : Miyana : earthquake in Miyana with intensity I= V ( Ambersyes , 1982 ).
1622 : Maku : earthquake in Maku ( Ambersyes , 1982 ).
1633 : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1640 : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1641 (5 Feburey) : Tebriz : Destructive earthquake in Tebriz with M=6.8. Feeling range 200 kmkilled people 10.000.
1648 ( 13 March ) : Van : Destructive earthquake in Van with M=6.5. Feeling range 300 kmkilled people 4.000.( Ambersyes , 1982 ).
1649 : Tebriz : earthquake in Tebriz ( Berberyan , 1976).
1650 : Tebriz :. earthquake in Tebriz.
1657 : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1659 : Kara kilise : No detail
1664 : Tebriz : Destructive earthquake in Tebriz with M=6.5 . with episenter coordinante 38.1 N and 46.3 E.
1668 ( 7 Junery ) : Tebriz : earthquake in Tebriz with M= 6.5
1669 ( 4 Junery ) : İrevan : Destructive earthquake in İrevan with M=6.2. Feeling range 200 kmkilled people 1228. with episenter coordinante 40.40 N and 44.50 E.
1696 ( 16 June ) : Chaldıran, Maku : : Destructive earthquake in İrevan with M=6.2. Feeling range 200 km . killed people 2000. with episenter coordinante.39.1 N and 43.9 E
1715 ( 8 March ) : South of Van : : Destructive earthquake in South of Van with M=6.6. Feeling range 320 km. with no killed in Van but are killed people in south of Van
1716 ( 23 Junery ) : North of Aras Reiver : Destructive earthquake in North of Aras Reiver and South ofİrevan with M=6.6. with epicentere coordinate 40.2 N and 44.5 E ( Ambersyes ,1982 ).
1717 ( 12 March ) : Karadag- Tebriz : Destructive earthquake in Karadag- Tebriz M = 5.9.
1721 ( 26 April) : Tebriz – Bostanava : Destructive earthquake in Tebriz – Bostanava with M=7.0 . Feeling range 700 km . 60.000 killed.
1727 ( 18 October ) : Tebriz : Destructive earthquake in Tebriz. 17.000 killed.
1755 : Tebriz : No detail.
1774 : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1780 : Tebriz : Destructive earthquake in Tebriz with M=7.7 , feeling range 300 km and 400 vilage damaged.
1783 ( 13 Junery ) : Earthquake in Agri. No detail
1786 ( 18 Novamber ) : Merend :Destructive earthquake in Merend with M=6.3 and 4.000 killed.
1787 : Tebriz : earthquake in Tebriz (Berberyan , 1976 )
1791 : Tebriz : earthquake in Tebriz (Berberyan , 1976 )
1803 : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1808 ( 11 Junery ) : Tesuj : Destructive earthquake in Tesuj with M=6.0 and feeling range 120 km.
1808 ( Junery ) : Hoy : earthquake in Hoy.
1812 : Djulfa : earthquake in Djulfa.
1812 ( 14 June ) : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1819 ( 29 Junery ) : Tebriz –Tesuj : earthquake in Tebriz –Tesuj region .
1820 ( Junery) : Tebriz :earthquake in Tebriz:.
1823 (Decamber) : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1828 ( 14-16 Agut ) : Karabag : earthquake in karabag.
1829 ( 29 April ) : Hoy : erathquake in Hoy.
1831 : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1832 ( 8 Decamber) : Astara : earthquake in Astara.
1837 ( 7 June ) : Salmas : Earthquake in Salmas.
1840 ( 22 Junery ) : Astara : Erathquake in Astrada.
1840 ( 2 Junery ) : Maku- Agrıdag :Destructive earthquake in Maku- Agrıdag with M=7.2 and feeling range 400 km .aftreshok until 8 months.
1843 : ( 18 April ) : Hoy : Destructive earthquake in Hoy with M=5.9 and feeling range 19 km. 1000 people dead.
1843 till 1857 : Tebriz :earthqakue in Tebriz .
1846 ( 22 Junery ) : Erdebil: Earthquake in Erdebil.
1857: Tesuj: earthquake in Tesuj. 3 people killed.
1859 : Shamahı: Earthquake in Shamahı . sity is destroyed
1862 ( 30 December ) : Erdebil - Hir : destrucive earthquake in Hir. 500 people killed.
1870 ( 26 Junery) : Tebriz : earthqakue in Tebriz:.
1872 : Azerbaijan :earthquake in Genje and İrevan.
1874 ( 28 June ) : Tebriz : earthquake in Tebriz –Miyana.
1879 ( 22 March ) : Miyana: destrucive earthquake in Miyana. 1000 people killed.
1880 ( 4 Junery) : Gerus : earthquake in Gerus .
1883 ( 3 June) : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1894 ( 9 June ) : Tebriz : earthquake in Tebriz.
1895 ( 18 Decamber ) : Halhal : destructive earthquake in Halhal.
1896 ( 4 Junery ) : Halhal : destructive earthquake in Halhal.
1896 : ( 5 Junery) : Hoy : earthquake in Hoy.
1900 ( 24 Feburey ) : South of Hoy : earthquake in Hoy . Many house damaged.
1902 M ( 13 Feburay ) : Shamahı :earthquake with M= 6.0 in Shamahi.
1924 M ( 19 Feburay ) :Karadag :earthquake with M= 6.0 in Karadag.
1930 M ( 6 April ) : Salmas :earthquake with M= 5.5 in Salmas.
1930 M ( 7April ) : Salmas: earthquake with M= 7.2 in Salmas .
1931 ( 27 April) : Zengezor: earthquake with M= 6.2 in Zengezora.
1965 ( 10 Feburay ) : Bostanava- Tebriz : earthquake with M= 5.1 in Bostanava
1966 ( 20 March ) : Maku : earthquake with M= 6.0 in Maku
1968 M ( 29 April) : Maku : earthquake with M= 5.3 in Maku.
1970 M ( 14 March ) : Hoy : earthquake with M= 5.3 in Hoy
1970 M ( 4 Oktober ) : Pesve : earthquake with M= 5.5 in Pesve.
1976 M ( 24 Novamber ) : Chaldıran : earthquake with M= 5.5 in Chaldıran.
1990 M ( June) : Tarım : earthquake with M= 7.0 in Tarım, Zenjan, Resht ve Menjil . 40000 people killed.
1996 M ( 28 Feburey) : Edebil : earthquake with M= 5.5 in Erdebil- Sereyn .1000 people killed.

figure 1. Seismotectonic map of Azerbaijan (Gheitanchi et al 2004)



Table 2. Destructive Earthquakes in Azerbaijan region

No
Fault Name
Region
Earthquake Date
1


North Tebriz


Tebriz
634,694,746,834,849,858,868,949,1020,1041,1042,1273,
1314,1441,1459,1550,1572,1633,1640,1641,1649,1650,
1657,1664,1668,1717,1721,1727,1755,1774,1780,1781,1791,
1803,1812,1819,1820,1823,1831,1843,1870,1874,1883,1894

2
Agri
Maku
200B.C ,1319,1622,1659,1696,1783,1840,1966,1966,1968,1976
3
Zengezor
Zengezor
735,906,1308,1406,1931,1965
4
Zengezor
İrevan
851,858,869,1669,1716,1872
5
Agri
Dovin
863,893
6
Neor
Erdebil
893,894,1846,1862,1996
7
Pesve
Serdesht
1135,1970
8
Genje
Genje
1139,1872
9
N.Tebriz
Serab
1304,1567,1593,1717,1924
10
N.Tebriz
Miyana
1621,1879
11
Van
Van
1648,1715
12
Mishov
Merend
1780
13
Mishov
Tesuj
1808,1819,1857
14
Var
Hoy
1808,1829,1843,1896,1900,1970
15
Zengezor
Djulfa
1812
16
Karabag
Karabag
1824
17
Astara
Astara
1832,1840
18
Salmas, Derik
Salmas
1837,1930
19
Shamahi
Shamahi
1859,1902
20
Herzevil
Tarım
1990
21
Hahal
halhal
1895,1896

Discussion and Coclusion
Historical and instrumental earthquake studies have shown that Azerbaijan region specially capital city, Tebriz, have very active crust and dameged several times. West of Azerbaijan except Urmia city have very aktiv position. Salmas, Hoy, Ushnu and Serdesht have been dameged and destroyed perior 2000 years ago. For example salmas region desrtoyed in 1930 by earthquake with magnitude M=7.2 . center of Azerbaijan had evidenced destructive earthquakes that several of them damaged Tebriz and near regions comlatly. But within 200 yers ago we didnot have any destructive earthquake in Tebriz so thids region have high risk for damaging. East of Azerbaijan had destructive earthquakes in historical time .in 1990 in Tarum and Zenjan and in 1995 we had earthquake in Erdebil . this earthquakes show either in past or in present time this region has active position so we don't have expected any big earthquake in This region.
Acknowledgments
The authers would like to thank University of Ankara , geophysic branche where this paper was prepared in there.





References
Ambersayes, N.N. and Melvil,C.P., 1982, A History of Persian Earthquakes , Cambridge University Press, 219p.
Berberian. M. 1976, Salmas earthquake, Iran Gs Report No 39
Berberian. M. 1976 Contribution To The Seismotectonies of Iran (part IV) , Iran Gs Report No 40
Berberian. M. Tchalenco. J.S.1976 Field study and documentation of The 1930 Salmas earthquake, Iran Gs no 49 P 271- 342
Berberian. M. 1976 Macro seismic epicenters of destructive and damaging earthquakes in Iran (1900-1976). Iran Gs No 39
Gheitanchi ,M.r., Mirzaei.N., Bayramnajad.A., Pormohammad.B., Farazmand.A., 2004, Pattern of Seismicity in Northwest Iran, Revealed from Local Seismic Network, Geoscınenses, vol.11 no.49-50
Malekzade ,T., 1998, Azerbaycan earthquakes. MS Thesis. Tehran


[1] tohidmelikzade@yahoo.com tel: 0098 914 446 9810

[2] University of Anakara, Technical Enstitusu, Geophysic Branch

سلماس لهجه سي آدلي كيتابا بير باخيش

(( سلماس لهجه سي )) آدلي كيتابا بير باخيش


دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني


20 اينجي يوز ايل دونيادا و تورك اولكه لرينده آذربايجان توركجه سي تدقيقات ساحه سينده پارلاق دووره اولسا دا بو مساله آذربايجانين جنوبو و ايران داخيلينده اولان توركلر و لهجه لرينه چوخ عمللي يانسيماميشدي. بو مساله نين سببلرينه بورادا گئچمه يه جه ييك امما بونودا خاطيرلاتماليييق كي سون زامانلار ياواش ياواش ايران موضوعلو توركولوژي آراشديمالار يئريني آچماغا باشلاميشدي. آيريجا توركييه، آلمان و آذربايجان جومهوريتينده و اوزاق ياخين توركولوژي تدقيق مركزلرينده ايران تركيبينده ياشايان توركلرين لهجه لري ، كولتورو، خالق اينانجلاري، ياراتديقلاري آبيده لر و اينجه صنعتلري و باشقا تدقيقاتي كئچميش ده كي لر كيمي چوخ سورعتله اينكيشافينا دوام ائتمكده دير. سون زامانلار
SALMAS AĞZI, Güney Azerbaycan Türkçesi Üzeriene Bir İnceleme
آدلي كيتاب حورمتلي توركولوق و اوزه لليكله آذربايجان موضوعوندا اوزمان اولان دكتر بيلگه خان آتسيز گوك داغ تدقيق اولوب توركييه ده كارام يايين لاري طرفينده ن بيليم دونياسينا سونولدو. آراشديرماجي كيتابين مقديمه سينده بئله يازير :
(( ايران تاريخ بويونجا توركلرين يوغون اولاراق ياشاديجي بير بولگه دير. 90 دان فاضلا ديل و لهجه نين دانيشيلديغي 70 ميليونلوق اولكه ده فارس، تورك، عرب و بلوچلار ان اونملي ائتنيك عونصورلار اولاراق قارشيميزا چيخير. ايراندا آذربايجان توركلري 25-30 ميليونلوق نوفوسلاريلا فارسلاردان سونرا اولكه ده ان گوجلو توپلولوقدور. سياسي ادبياتدا گونئي آذرباجان اولاراق آدلانديريلان ايران سينيرلاري اچينده كي آذربايجانين تاريخي جوغرافيا سي آذربايجان جومهوريتي و توركيه سينيريندان باشلاياراق 200000 كيلومتر مربع مساحتي ايله ايرانين مركزينه قده ر اوزانماقدادير. 20 اينجي يوز ايلين باشلارينا قده ر چوخ زامان توركلر طرفينده ن ايداره اولان ايران ي فارس ديلي ايله دانيشان دئولت اولاراق دا تايملايا بيليريك. 19 اينجي يوز ايل ده آذربايجان جوغرافياسي ايران و روس آراسيندا باغلانان مقاويله يه گوره شمال و جنوب اولاراق ايكي يه بولوندو. شمالي آذربايجان 1991 ايلينده آذربايجان جومهوريتي دئولتي اولاراق مستقيل اولوركن جنوب آذرباجان ايران دئولتي ايچينده قالدي.
توركولوژي اوچون ايرانين چوخ زنگين قايناقلارا صاحيب اولدوغونو ايشاره ائده ن آراشديرماجيلار ، سون 40 ايلده اورتايا قويدوقلاري ملزمه لر له بونو تيثبات ائتميشلر. تورك ديل و لهجه لري نين تصنيفي يئنيده ن ياپماميزا ايمكان وئره ن خلج توركجه سينين كشفي، اسكي آنادولو توركجه سينده كي ديل مقايسه سي ني داها ياخشي تفسير ائتمه ميزي ساغلايان خوراسان توركجه سينه عاييد چاليشمالار هامي سي بو دووره ده اولموشدور. نوفوس باخيميندان كيچيك اولان تورك توپلولوق لاري ديل لرينين داها چوخ آراشديريلديغي ايراندا ان بويوك تورك توپلولوغو بيلينن آذربايجان توركلري نين ديلي كافي درجه ده اينجه لنمه ميشدير. اوغوز توركجه سينين گونئي آذربايجان بولگه سينده كي آغيزلاري آذري دايره سي ايچينده ده ده گر لنديريلمكده دير. هامان بو دايره ايچينده دوغو و گونئي دوغو آنادولو آغيزلاريلا بيرليكده عراق توركلري ديلي و آذربايجان جمهوريتينده كي آغيزلاري حتي افغانيستان داكي افشار توركجه سي ني ده داخيل ائده بيليريك.
آغيز تدقيقاتي بيزلره ديل و خالقين تاريخينه عاييد اونملي ايپ اوجلاري وئرير. اسكي آنادولو توركجه سينه عاييد بير چوخ اوزه لليگي قورويان آذربايجان آغيزلاري ايچينده ايرانين سلماس شهري آغزينا عاييد متين لرده ن حركت له بير چاليشما ياپمايي هدفله ديك. منطقه ده ن 2003 ايلينده ييغيلميش ناغيل و آنلاتمالارا دايالي متينلر چاليشماميزين اساس ملزمه سيني تشكيل وئرميشدير.
گيريش بولومونده ايرانين تورك وارليغي تاريخي و سوسيو-كولتوره ل چرچيوه سي ايچينده اله آليناراق داها چوخ آذربايجان توركلري نين ديل و كولتور مساله لري تقديم ائديلميشدير. بو بولومده آيريجا آذربايجان توركچه سي ايله ايران دا دانيشيلان خلج، توركمن، خوراسان، قشقايي و سونقور توركجه لري حاققيندا قيسا معلومات وئريلميش، داها اونجه ياپيلان آراشديرمالار ده گرلنديريلميشدير.
سلماس بولگه سيند ه ن ييغديغيميز متين لرين سس اوزه لليكلريني ، سس بيلگي سي بولومونده اينجه له ديك. سلماس آغزيني آذربايجان جومهوريتي نين يازي ديلي ايله مقاييسه ائتديك. آغيزلارين يازي ديلينده ن آيريلديغي سويلنمز. ..... متين لرين باشليغيني داشييان بولومده 38 ده نه ناغيل و آنلاتمايا يئر وئريلميشدير. چئوري يازي ايشارتلريني استفاده ائتديغيميز متين لرده سس اوزه لليكلريني ان اينجه آيرينتي لارينا قد ه ر گوستر مه يه چاليشديك. متين لري ييغديغيميز آداملارين كيمليك لري هر بير متينين باشيندا گتير ديك.
سوزلوك بولومونده متين لرده گئچن كليمه لرين توركييه توركجه سينده كي قارشيليقلاري گوسته ريلميشدير. گرامر اينجه له مه سينده گئچن كليمه لرين آنلاملاريني سوزلوك ده يئر آلديقلاري اوچون وئر مه ديك.
اينجه له ميميزي ياپاركن بير چوخ كيشي ده ن يارديم و دستك آلديق. متين ييغمادا توحيد ملك زاده نين چوخ بويوك يارديملاري اولموشدور. متين لرين چئوري يازيسيندا جهانگير كاريني ايله بير ليكده چاليشديق.... سس بيلگي سي بولومونو حاضير لاركن پروفسور دكتر نجاتي دمير ، يارديمجي دوچنت دكتر ماحمود ساري كايا و دكتر سيف الله توركمن ين يول گوستريجي فيكير لرينده ن ايستيفاده ائتديك. .....يارديم و دستكلرينده ن دولايي ايسمي گئچن دوستلاريما سونسوز تشكورلريمي سونمايي لذت وئريجي بير وظيفه ساييرام. سون اولاراق چاليشمامين كيتاب اولاراق باسيلماسي ايشين اوزه رينه آلان كارام ياين ائوي و عثمان كاراتاي آ دا تشككور بورجلويام. قيريق قالا 2006 دكتر بيلگه خان آتسيز گوك داغ))
كيتابين گيريش بولومونده ايران توركلرينده كيمليك مساله سي آدلي اوزون بير يازي يا يئر وئريلميشدير. يازار بو يازي دا ايران دا ياييملانان توركجه ده رگي و ياينلارا ايستينادا بو مساله ني آچيقلامايا باشلاميشدي. ايكينجي بولوم ده ايسه يازار ايران دا كي تورك لهجه لرينين صينيفلانديرماسينا چاليشميشدير. بو بولومون سونوندا ايسه سلماس شهرينين تاريخينه ايشاره ائتمكله بو بولومو بيتيرميشدير. يازار يوخاري دا دئديگي كيمي گلن بولوم لرده سلماس آغزينين سس بيلگيسي و گرامريني اينجه له ميش اونو كلاسيك آذربايجان يازي گرامري ايله مقايسه ائتميشدير . كيتابين سونوندا قايناق لار و متين لر گلميشدير. سلماس آغزي آدلي كيتاب 261 صحيفه اولاراق 2006 اينجي ايلده توركيه نين چوروم شهرينده باسيلميشدير. بو ده گرلي توركولوقا باشاري لار آرزو ائديرگله جك آذربايجان شناسليق آراشديرمالاريندا يورولماياسين دئييريك .

بررسي خطر زلزله در غرب آذربايجان اورميه

بررسي خطر زلزله در مناطق غربي آذربايجان
( شهرستان اورميه)


ديلمقاني ملك‌زاده‌‏‎ دكتر توحيد
Tohidmelikzade@yahoo.com


مقدمه اي بر زلزله خيزي شهرستان اورميه
شهرستان اورميه مركز استان آذربايجان غربي با جمعيتي افزون از يك ميليون نفر در منطقه ي فعال از نظر زلزله خيزي قرار دارد. فرو رانش صفحه آناطولي در ميكرو پليت آذربايجان سبب شكسته شدن سنگهاي زمين در آذربايجان و بوجود آمدن گسل ها و زون گسل در غرب آذربايجان شده است كه اين مساله ريسك زلزله را در آذربايجان غربي افزايش داده است. بطور كلي گرچه شهر اورميه از نظر سايزمو تكتونيكي در شعاع كم فاقد هر گونه گسل اكتيو و كواترنر مي باشد ولي گسلهاي الف ) درياچه اورميه ب) كسل شمال و جنوب سلماس ج) خطواره اورميه د) گسل اشنويه ه) گسل كوه شهيدان مي تواند سبب زلزله در محدوده شهر اورميه و نهايتا تخريب در اورميه گردد.
علت به وجود آمدن گسل درياچه اروميه
گسل تبريز يك گسل امتدادي راست لغز است كه از كوههاي زنجان – سلطانيه تا كوه‌هاي آرارات در تركيه تداوم دارد و در طول اين گسل در فاصلة بستان آباد تا سلماس پديده‌هاي ژئوفيزيكي متنوعي دارد كه شامل جابه‌جايي و قطع شدگي آبراهها، اختلاف ارتفاع و ايجاد پرتگاه گسلي، درة گسلي، چشمه‌هاي گسلي ، آبهاي زاينده و استخرهاي طبيعي و درياچة اروميه است.
با توجه به بررسيهاي لرزه خيزي حداكثر بزرگي زلزله در پهنة شمال تبريز 7/7 M= و در پهنة درياچة اروميه 8/6 M= تخمين مي‌گردد.
درياچه اورميه و گسل درون آن
درياچه اروميه بزرگترين درياچه ايران است كه در شمال باختري كشور به صورت يك حوضه بسته ميان كوهساري شكل گرفته است. اين درياچه با درازاي 140 كيلومتر و پهناي متغير بين 15 تا 50 كيلومتر داراي ميانگين مساحتي در حدود 5000 كيلومتر مربع مي باشد. از مجموعه نظريات مختلف چنين بر مي آيد كه درياچه اروميه احتمالاً بازمانده اي از درياي تتيس و بخشي از درياي مديترانه بوده كه اكنون جدا مانده و از اواخر ميوسن شكل گرفته و كم كم كوچكتر شده است. در حالت كنوني درياچه اروميه به صورت يك زون فرونشست تكتونيكي مي باشد كه در پيرامون و مرزهاي آن چندين گسله مهم را مي توان باز شناخت .
سنگ كف نهشته هاي نرم و آبدار درياچه كه بطور عمده ا. سيلت و رس تشكيل يافته است در بيشتر جاها از نهشته هاي كهن تري تشكيل شده كه برونزد آنها را در زمينها ي پيرامون درياچه و در پادگانه هاي بلند مي توان ديد كه فسيل هاي موجود در آنها نشانه محيط نه چندان شور محيط رسوبي آنزمان مي باشد. نهشته هاي نرم درياچه اروميه بيشتر از بار رسوبي رواناب ها و سيلابهاي جنوبي و شمالي آن تامين مي شود كه منشاء آنها بطورعمده نهشته هاي درياچه اي سازند مراغه، شيلها و ماسه سنگهاي كرتاسه و نئوزن، آهكهاي سازندقم و توده هاي گرانيتي مي باشد. جنس نهشته هاي درياچه بيشتر رس، سيلت ، كمي ماسه ريزدانه و خيلي كم رسوب شيميايي درجا مي باشد. نهشته هاي آواري آن بيشتر از نوع چند آميزه اند كه در آنها كوارتز، كلسيت و ميكا فراوانتر از بقيه مي باشند. كاني هاي رسي در اين نهشته هاي آواري بيشتر از نوع ايليت، كائولينيت و كلريت مي باشند.
– گسله اروميه :
– اين گسله دنباله گسل شمال تبريز بشمار مي آيد كه از ماكو بطرف جنوب ادامه دارد و از غرب درياچه اروميه گذشته و به رودخانه زرينه رود ختم مي شود و ممكن است فرورفتگي درياچه اروميه بعلت همين گسل باشد
مقدار مواد آلي موجود در نهشته هاي درياچه اروميه عموماً كمتر از پنج درصد است ولي در ماندابها و باتلاقهاي شور درياچه اين مقدار به پانزده درصد نيز مي رسد. در حالت ميانگين غلظت نمك در آب درياچه به 250 گرم در ليتر مي رسد. با توجه به ميزان شوري آب درياچه اروميه و مقدار قابل ملاحظه رسوب وارد شده به آن جز در محل مصب رودخانه اين نهشته ها عملاً از نوع مواد معلق در آب مي باشند، كه بطور همگن و افقي در سطح درياچه پخش مي شوند. با توجه به غلظت آب درياچه مدت زمان زيادي طول مي كشد تا اين نهشته ها ته نشين شوند.
بر اساس بررسي هاي انجام شده و گمانه هايي كه در امتئائ بزرگراه شهيد كلانتري حفر شده است مشاهده مي گردد كه نهشته هاي نرم درياچه اروميه از لايه بندي بسيار ظريفي برخوردار مي باشد. در سواحل اروميه و تبريز در نمونه هاي استخراج شده در اعماق ، لايه هاي ماسه اي بسيار ظريفي با ضخامت حداكثر تا دو ميليمتر قابل رويت مي باشند. وجود يا عدم وجود اين لايه هاي ماسه اي مي تواند ويژگيهاي مهندس نهشته ها را بنحو قابل ملاحظه اي تحت تاُثير قرار دهد. ميزان ذرات ريزتر از 75 ميكرون تا عمق 150 متري بطور متوسط 95 درصد است كه خود حاكي از ريزدانه بودن نهشته ها مي باشد. مصالح بخش مياني درياچه بطور عمده در حد فاصل رس لاغر (CL)تا لاي (ML)قرار دارند. فعاليت نهشته ها از سطح به عمق از يك روند تقليلي برخوردار مي باشد. با افزايش فعاليت نهشته ها زاويه اصطكاك داخلي، ضريب نفوذپذيري (K) و ضريب تحكيم (Cv)كاهش يافته و انديس فشردگي (Ce)افزايش مي يابد. معمولاً حساسيت نهشته هاي قشر فوقاني بيش از قشرهاي تحتاني است. از بررسي نتايج مربوط به آزمايشهاي برش پره اي و نفوذ استاندارد و آزمايش مقاومت تك محوري چنين بر مي آيد كه مقاومت برشي نهشته ها بطور قابل ملاحظه اي با عمق افزايش مي يابد و حساسبت نهشته ها تا عمق 40 الي 45 متري كاهش مي يابد. با توجه به نتايج فوق و زلزله خيزي منطقه احداث پل در درياچه اورميه بايستي با دقت زيادي انجام گيرد.

گسله كوه شهيدان :
گسله اي است با راستاي خمدار شمال – جنوب شيبي به سوي شرق و درازاي 28 كيلومتر كه در غرب اروميه نزديك مرز ايران در تركيه ديده مي شود .
گسله كوران آباد :
گسله اي با درازاي 20 كيلو متر و راستاي شرق شمال شرقي غرب – جنوب غربي در شمال غربي اروميه ديده مي شود . با در نضر گرفتن شكستن حد اقل نصف اين گسل زلزله اي به بزرگي بيش از 5/6 به وقوع خواهد پيوست
گسل اشنويه
اين گسل از شمالغرب اشنويه به طول 20 كيلومتر عبور ميكند . با در نظر گرفتن شكستن حد اقل نصف اين گسل زلزله اي به بزرگي 6/6 درجه به وقوع خواهد پيوست.

گسل سلماس
اين گسل سبب زلزله بزرگ 17 ارديبهشت سال 1309 سلماس مي باشد كه طي ان شهر و تمام روستاهاي سلماس نابود شد. با فعاليت اين گسل زلزله اي به بزرگي 7/7 درجه به وقوع خواهد پيوست. اي گسل در 90 كيلومتري شمال اورميه قرار دارد.


نتايج و بحث
همانطور يكه مشاهده گرديد در محدوده شهر اورميه گسل بزرگ و فعالي كه سبب زلزله هاي بزرگ شود وجود ندارد و آنچه كه ديده شد گسلهايي است در محدوده شعاعي 100 كيلومتر كه هم از نظر زلزله هاي تاريخي و چه از نظر زلزله هاي معاصر بزرگ نظير زلزله بزرگ سلماس به بزرگي 2/7 نمي تواند شهر اورميه را تحت الشعاع خود قرار دهد. با اين حال وجود گسل در ياچه اورميه و احداث پل بر روي آن از نقطه نظر زلزله شناسي و مهندسي زلزله بسيار تامل بر انگيز مي باشد. كه در اين باره پيشنهاد مي گردد مطالعات ريز پهنه بندي در اين منطقه انجام گيرد/ با توجه به سايزموتكتونيك منطقه اورميه ريسك زلزله در منطقه داراي حساسيت مثلا شهر هاي سلماس و خوي و ماكو و حتي اشنويه نمي باشد. با اين حال اقدامات درباره پيشگيري از خطرات زلزله احتمالي در اورميه با توجه به جمعيت و اهميت زياد ضروري و لازم مي باشد.



1 – Nogol- sadat , M.A.A . Seismotecontic map of Iran, Teritise on the Geology of Iran ,1:1000,000 Scale .1974.


ملك زاده ديلمقاني ، توحيد، زلزه خيزي و خطر زلزله در آذربايجان ، كتاب در حال انتشار-1

2-Fuenzalida , H, et al .(1997),Mechanism of the 1992 Erzincan.
Earthquake and its Aftershocks, Teefonis of Erzincan Basin an Decoupling on The North Anatolian Fault ,Geoph, J. Int,
Vol .129.pp.1-28
3-Ambraseys ,N,N ,and Melville ,1982
4- مهدي ، زارع ، خطر زمين لرزه در محدوده محور و مخزن سد در حال مطالعه بانه ، مجموعه مقالات اولين كارگاه تخصصي بررسي راهبردهاي كاهش خسارات زمين لغزه در كشور ، پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله ، 1373
5- ملك زاده ديلمقاني ، توحيد، زلزله بزرگ و مخرب 1309 سلماس، سلماس 1384

آذربايجان در جنگ جهانی اول يا فجايع جيلولوق

آذربايجان در جنگ جهانی اول
يا
فجايع جيلولوق

دکتر توحيد ملک زاده ديلمقانی
Tohidmelikzade@yahoo.com






مقدمه
جنگ جهاني اول در تاريخ تمدن بشري عطفي محسوب مي گردد كه در طي آن بسياري از نظامهاي كهنه سياسي،اجتماعي به نظامهاي نوين تبديل شد. امپراتورهاي بزرگ به ممالكي كوچك تبديل گرديد و حكومتهاي ملّي در سطح جهان بوجود آمد.
آذربايجان نيز گرچه از ميدان اصلي جنگ يعني اروپا به دور بود ولي به دليل موقعيت ژئوپولتيكي آن از همان ابتداي جنگ صحنه تاخت و تاز قواي روس و عثماني گرديد و به سبب عوامل مختلفي از جمله اشتراكات فرهنگي جزو هواداران عثماني قرار گرفت.
گرچه تركان آذربايجان كه اكثريت قريب به اتفاق اهالي آذربايجان را تشكيل مي دادند و مي دهند در رديف هواداران عثماني ها قرارگرفتند ساكنين مسيحي آذربايجان درصف مقابل همشهريانشان در رديف متفقين دول روس و انگليس و آمريكا قرار گرفتند. اينان كه همان ساكنان ترك مسيحي آذربايجان بودند از اوايل قرن نوزدهم بر اثر تلاشهاي ميسيونرهاي غربي به آموزش زبان ارمني پرداخته و بسياري نيز از مذهب قديميشان_گريگوري_ كه مذهب شرقي بود دست كشيده بر حسب آموزش ميسيونرهاي كاتوليك, پروتستان يا ارتدوكس گرديدند. وجه ديگر تبليغات ميسيونرها ,سوق دادن مسيحيان آذربايجان به طرف قدرتهاي روس و انگليس و فرانسه بود كه اين وجه در حين جنگ جهاني اول از طرف مسيحيان آذربايجان به منصه ظهور درآمد .
همانطوري كه مي دانيد ارامنه و آشوريهاي آذربايجان و عثماني وظيفه تاريخي شان از جنگهاي صليبي تا امروز كه همان ضربه زدن به منافع هم وطنان مسلمانشان بود را با كمال جديت انجام دادند.
از سال 1909 كه روسها به بهانه عدم امنيت در تبريز تمام آذربايجان را به اشغال خود درآوردند با مناطق سرحدي آذربايجان با عثماني همسايه گرديدند. با وقوع جنگ جهاني اول و درگيري مستقيم عثماني و روسيه, دولت عثماني نتوانست حضور قواي روس در آذربايجان را تحمل كند لذا به دولت قاجاريه براي خارج نمودن روسها از آذربايجان احضار كردند. دولت قاجاريه مسأله را با روسها در ميان نهاد ولي روسها نه تنها به اين درخواست مشروع وقعي ننهادند بلكه سرفرماندهي ارتش روسيه در قفقاز تصميم گرفت واحدهاي نظامي موجود در شمالغرب را تحت عنوان (سپاه آذربايجان)به فرماندهي ژنرال چرنوزوبوف تقويت و تجديد سازمان دهد. يكي از اهداف اصلي اين نيرو حفظ تأمين محور ارتباطي جلفا_خوي_ سلماس و اورميه بود كه مسير مناسبي براي وصول به عراق امروزين و آبهاي گرم محسوب مي شد. استقرار هواداران مسيحي روسها در منطقه نيز براهميت اين كريدور افزود.
اوايل سال 1915 آذربايجان عرصه زورآزمايي قواي روس و عثماني بود. قواي عثماني به فرماندهي انورپاشا به نزديكيهاي آذربايجان آمد تا منطقه را از لوث وجود روسها پاك كند ولي در دي ماه 1294 شمسي ( اوايل سال 1915) يكصد هزارتن از سربازانش را در كوههاي الله اكبر ارضروم از دست داد و فاجعه مشهور ساري قميش به وقوع پيوست.
در بهار 1295 شمسي به تدريج تمام منطقه به اشغال روسها درآمد و آخرين تلاش عثمانيها براي اخراج روسها از آذربايجان در نبرد ديلمان (ارديبهشت ماه) به ناكامي انجاميد.
با ورود آشوريهاي عثماني كه در آذربايجان (جيلو) ناميده مي شوند به معادلات نظامي منطقه و اعلان جنگ رسمي به دولتشان عثماني , مقاومت جيلوها در برابر سپاه عثماني ديري نپاييد. اينان كه با پشتيباني قواي روس عليه عثماني قيام كرده بودند اينبار نيز دست به دامن آنها شده و به آذربايجان گريختند. دهها هزار مرد و زن و كودك جيلوها خسته و گرسنه از منطقه حكاري گريخته و به اورميه و سلماس آمدند.
ورود اين قوم ناخوانده و گرسنه به آذربايجان آنهم در شرايط جنگ عالمگير براي آذربايجانيان سربار عظيمي شد ولي عليرغم اين, مردم آذربايجان علاوه بر فراهم كردن شرايط مساعد زيستي به آنان تمام نان و مسكن خودشان را با آنها تقسيم كردند ولي جيلوها جواب اين كمكها و نوع پروريها را با كشت و كشتار و خون و گلوله به خوبي پس دادند كه اسناد فراوان اين جنايات در متن كتاب آمده است.
تا وقوع انقلاب اكتبر 1917 روسيه و خروج روسيه از جنگ جهاني و بالتبع از آذربايجان , روسها و جيلوها با همكاري هم در سوزاندن بازارها و كشتار مردم از هيچ گونه كوششي فروگذار نمي كردند پس از خروج روسها از آذربايجان ,متفقين با مسلح كردن جيلوها آنها را در قالب 6 گردان ( 4 گردان آشور 2 گردان ارمني ) با 4 آتشبار و 300 سوار و يك گروهان مسلسل با فرماندهي عالي افسران روسي و انگليسي و فرانسوي در مقابل آذربايجانيان و عثمانيان قرار دادند.
ارتش مسيحي با كشتار سه روزه مردم اورميه در 22 فوريه 1918 تسلط خويش بر غرب آذربايجان را اعلام كرد. مارشيمون رهبر روحاني و ملي جيلوها براي تقويت قواي سوار خود به نزد سيميتقو كه متفق انگليسي ها محسوب مي شد امد ولي وي در 16 مارس 1918 در كهنه شهر بدست سيميتقو كشته شد و دوباره كشتار مردم اورميه و ديلمان و كهنه شهر از سرگرفته شد. در طي چند ماه بيش از يكصد هزار آذربايجاني شهيد شدند.
آندرانيك نيز با بيست و پنج هزار ارمني به خوي حمله كرد تا با اتصال به جيلوها و از آنجا انگليسي ها نقشه تاسيس ارمنستان بزرگ را عملي كند كه اين عمل با مجاهدتهاي آذربايجانيان در خوي و قواي عثماني نافرجام ماند.
با ورود قواي عثماني به آذربايجان ,با هدايت انگليسي ها دهها هزار ارمني و آشوري به جنوب درياچه اورميه و از آنجا همدان پايگاه انگليسي ها گريختند. انگليسي ها آنها را در اردوگاههايي در شمال بغداد جاي دادند.
مسيحيان آذربايجان پس از ماجراجويي هاي فراوان به دنبال عفو عمومي به اورميه و سلماس بازگشتند.
تراژدي قتل عام آذربايجانيان در دو سوي ارس در اوايل قرن بيستم با به سلطنت رسيدن رضا خان و دشمني ديرينه وي با تركان آذربايجان در تاريكي سنگين فرو رفت و بجز چند كتاب تاريخ شهرها هيچ كتاب و نويسنده اي به اين موضوع مهم نپرداخت و نسل بعدي به كلي از فاجعه جيلولوق بي خبر گرديد.
با عزيمت اينجانب به خارج براي ادامه تحصيل دكترا , با جستجوي فراوان, منابع خوبي هم از طرف جيلوها و ارمني ها و هم از طرف عثمانيها و روسها به دستم آمد كه شايد بسياري از محققين تاريخ دسترسي به آنها ندارند. بنابراين با توجه به اهميت مساله در تاريخ معاصر آذربايجان و براي اداي دين به همشهريان شهيد كه مظلومانه بر اثر ماجراجويي هاي عده اي جان خود را از دست دادند و عبرت به بازماندگان براي جلوگيري از تكرار حوادثي اين چنيني ,فصل جيلولوق در تاريخ سلماس را به اين امر مهم اختصاص دادم. اميد است همشهريان عزيز با مطالعه اين كتاب بيش از پيش به تاريخ منطقه پي ببرند . اين كتاب توسط انتشارات اختر چاپ و منتشر شد/

xırıstıyan Azerbaycanlıların folklorumuzdaki yerleri:

xırıstıyan Azerbaycanlıların folklorumuzdaki yerleri:
Salmaslı qul Hartun



Dr. Tohid Melikzade




Yüz illerdir ki Azeraycanda müselmanlarla birlikde xırıstıyanlar da yaşamaktalar. Bu xalqların yerli olub olmalarına dayir yüzlerce meqale ve yazı yazılmışdır. Yerli olmadıqlarını hesab eden şexsler bu adamların Azerbaycanın eşiyinden ve baıqa ölkelerdeen daxile gelmelerini söyleyirler. Azerbaycanlı hetta Türk esilli olduqlarını duşunenler yavaş yavaş onların kimliklerinı arşdırırlar.
Araşdırmalarımız gösterire ki tarixi Azerbaycanın cenub hissesinde (indiki İran ) erazisinde yaşayan Türklerin bir çoxu Türk kökenli ancaq xırıstıyan Gregoryan inançlı Türkler olmuşdur. Bu tedqiqat hem elmi hemde tarixi ve ictimayi araşdırmalar neticesinde ortaya çıxmışdır. İslamiyetden qabaq xalqımızın bir qısmının xırıstıyan dinine inansa da yüz iller zerfinde bu Gregoryan inanclı Türkler öz qonşu olduqlraı Ermeni Gregoryanlarla qaynaşmaya başlayıp bezen Ermenileşmişler. Onların Ermenileşmeleri 19 esrin evvellerine qeder yeni Azerbaycana Misyonerlerin dini tebliğ üçün gelmeleri zamana qeder devam etdi . Misyonerlerin çalışmaları neticesinde Gregoryan Türklerin kimliği Ermeni olarak değişdirili. Bu deyişılmeye baxmayaraq asimilye olmuş Türklerin eski Türk deb ve sünnetleri misal üçün Aşıq geleneyi, şerler, musiqi, yemek terzleri, aralarında itib batmamaışdır ve bugün Azerbaycanin ber çox yerinde bu ortaqliqlara rast gelmek mümkündür.
19. esrin en böyük şair ve aşıqlarından birisi elecede Gergoryan Türklerinden olan Salmnaslı qul Hartun olmuşdur. Onun salmasda hansı kendde ve hansı tarixde anadan olması belli deyil. O özünü salmaslı olaraq qeyd edir:
Adım qul Hartun vetenim Salmas elime vetene xayin deyilem
Ama mezar daşının salmasın Sarna kendinde olması şairin bu kendde anadan olub yaşamasına bir fakt olabiler. Bu gün xalq arası onu gören yaxud şerlerini bilen olmasada Azebaycanın bütün şairleri xususile batı Azerbaycan ve urmiye-Salmas menteqesi şair ve aşıqları onun haqqında hikayler ve şerler bilirler. Bizim bu araşdırmamızda bu aşıqların sinelerinde olan xatireler ve Qul Hartunun şerlerinin çox mühüm yeri olmuşdur.Qul Hartunun adında gelen qul kelimesi Azerbaycan aşıq sisteminde çox görünen leqblerdendir.
Aşıqlar tesevvüf irfandan asılı olaraq özlerini kşöşdmek ve allah yanında mütevazi qul kimi görünmek üçün öz lerini Qul. Xeste, Pir, miskin ve s. Adlayırmışlar.
Qul Hartunda Hurufilik izleri de elimize gelen şerlerinde görünür:
Oxumuşam dörd kitabı erebi Türki Tatar yirmi seggiz hurufum var ezberim dilde qatar
Qul Hartun heqiqi menada arif idi. Onun zahiri dinle heç elaqesi yoxuydu. Elimizde olan şerlerinde Muselman- şiee inanclarına aid şerleri bu idaamızı tesdıq etmektedir. İsalm peygemberi, HZ.Eli, Hz. Hüseyn, kerbela şehidleri Hartunun şerlerinde önemli yer daşımaqdadır.
Hartunun salmas ve etraf kendlerinde heyat hikayelerinden bir az numuneler elde var. Bu hikayeler Hartunun dünya görüşünü beyan etmektedir.
Şerlerinde 65 il Salmasda aşıqlıq etmesi qeyd olub:
65 il elde olmuşam aşıq inden bele daha olanmam aşıq
Tar oldu gözümden gördüğüm işiq
Kesilib taqetde dizlerim menim
Çerxi felek meni getdi zinhare
Göylümü geminen çekibdi dare
Salmaslı qul Hartun deyir ölenden sonra
qorxuram kece döne sözlerim menim.
Texminen o 80 il yaşamış ve mezar daşına istinaden o Salmasın Sarna kendinde bu dünyaya göz yummuşdu. Hartunun mezar daşında elinde saz olan bir adam hekk olmuşdur. Sazı ise dize qoyulan salmasda Tanbıraya meşheur olan bir sazdır. Bu mezarr daşları ölen adamların peşe işlerini izah eden simgelerdir.
Revayetlere göre Hartun ölürken cenazesi üç gün yerlede qalır. Muselmanlar onu xırıstıyan, xırıstıyanlar ise onu muselman olaraq hesab edirdiler. Son olaraq xırıstıyanlar Hartunu xırıstıyan adetlerine göre quylayırlar. Bu gün onun adamlarından yaxud tanış qohumlarından bir nefer rast gelmemişik. Belke birinci dünya savaşı sırasında menteqede ciloluq deyilen Ermeni ve Asorular terefinden müselmenların soyqırımı ve xırıstıyanların menteqeden qaçmaları ve ya ölmeleri Qul Hartunun xatirelerden çıxmasına sebeb olmuşdur.
İndi ise qul Hartunun şerleri
Elif allah yaradandı dünyanı
Yeddi tebeqesi yanar suca tek
Be bulut altından bir zemin asman
Xe xudam de asmanda tekatek
Xe xudam xelq edib semade al quşu
Bir de cim cesedde yoxdu tay tuşu
He heyatda beş yüz de onun yaşı
Dal ha dal vextinde gezer tekatek
Gece gündüz men eylerem ha terif
Sünniye şieye kebeye şerif
Rey senden keçecek bir neçe huruf
Qaf qadirdi her zaman de tekatek
Hartun deyir ne şirin sen ax veten
Nelet çekim çuğul çıxsın araden
Yeri göyü erşi kürşü yaradan
Tek allahdı her zaman da tekatek

Dad felek senin ellerinden gözlerim qan ağladı
Men ki qan ağlamazdım cismim de can ağladı
Bir tükenmez derde düşdüm heç bulunmaz çareler
Aşkarda ata bilmedim sirri punhan ağladı
İbrahım qırdı bütleri özü yanmadı nare
Eyyub bir derde düşmüşdü luqman bulmadı çare
Yehya da keçdi serinden zekerya düşdü tora
İsa çekildi çarmixa Ermenistan ağladı
Qom xelqi yığışdılar heqqi dilden saldılar
Ehli küfe bi heyaler imam üste geldiler
Yetmiş iki şüheda cümle şehid oldular
Kesildi Hüseynin başı erşi asman ağladı
Yüz yirmi dört min peygember beşi, ololezmdi
Peygemberi axirezzaman o bize şefaetdi
Qurulub eresate mehşer deyirler qiyametdi
Beçara salmaslı Hartun etdi dastan ağladı


Naşı bağban bağa vardın barıynan işin nedi
Almasın der heyvasın der narıynan işin nedi
Şeyda bülbül ceh ceh vurar qızıl gül eşqine
Sen ki gül alan deyilsen xarıynan işin nedi
Bir bağa girebilmesen girib seyran eyleme
Bir gülü dere bülmesen derib xendan eyleme
Bir gözeli alanmasan sevib heyran eyleme
Sen ki yar alan deyilsen yarınnan işin ne di
Bir meclise getmeginen orada dura bilmesen
Bir göylü yıxmagınan yıxıb höre bilmesen
Uzun dil qıssa olar cevab vere bilmesen
Yoxsulsan alçaqdan yeri varıynan işin nedi
Salmaslı Qul Hartun deyir yazılar geldi başa
İçdim pir elinden qeynedim geldim coşa
Sen zorun sınamamışdan yapışma ağır daşa
Sen ki avsunkar deyilsen marıynan işin nedi

Bir ağac ki kamil olsa ibtida kökden qurur
Qenim oğlan nezer salsa suyu qudretden yerir
Şükr olsun xudaye quru ağac bar verir
Meyvesi insan üçün dı kala mehmanem bu gün
Dörd kitabı bir bilenler sidqiyle heqqi tapar
Zerrece ağlı olanlar arıdan merfet tapar
Arı yığar min çiçeyi onnan mecun yapar
Mumu şamdanda yanan bala heyranem bugün
Bu nece bülbüldü gelir cem cesed yaredi
Bu dünyanın dostları qelbi qaredi
Leyliden xeber aldılar mecnun çox biçaredi
Yarın üzüne baxanda xala heyranem bu gün
Ol biçare aşıq hartn ah çeker nale teper
Kimisi suyun qızdırar kimisi sidrin töker
Uyma çox dünya maline üç beş arşın bez yeter
Serin torpağa varanda sala mehmanem bu gün
Xudam bendesine kemal verende
Neden bez adam az aldı getdi
Ustad mehzerine talib olanlar
İrfan meclisinden söz aldı getdi
Senden açılar cennetin deri
Oynamaqdır gözellerin hüneri
Cemalın görsetdi Selatin peri
Hüsnün zekatından göz aldı getdi
Adam vardı bu dünyaye gelibdi
Adam vardı kökü qazıldı getdi
Payız ezizlerinde pozulu bağlar
Köç oley yaylaqlar var oley bağlar
Salmaslı qul Hartun ha deyib ağlar
Çadırın tenabı pozuldu getdi
Göyden iki melek yendi biri dilli biri lal
Dillinin cevabını verdim lala bilmem neyleyim
Biri cane qesd eyledi biri malım istedi
Malımı teqdim eyledim canı bilmem neylayim
Gevvas olub derin derin deryalere dalmadım
Saralıban heyva kimi bir ürekden solmadım
Men bir naşı serraf idim lel qedrin bilmedim
Leli verdim bir nadana alabilmem neyleyim
ey ilahi geden yoxdu name yazım dostuma
Gece gündüz ser reqibler girib canım qesdime
Qusse menim mende sazı alıb sinem üstüne
Üreyimi qem bağladı çala bilmem neyleyim
Gel beçara aşıq Hartun ne gezirsen Tebrizi
Qismet olsa el bağında derersen gülü nergizi
İlahiden emr olunay geler ömrüm qebizi
Allaha bir can boşluyam qala bilmem neyleyim
*************************************************************
Ademden ireli Nuhdan beri
Neçe eyyam neçe iller itibdi
Neçe peygemberler neçe evliya
Musa kimi İmran diller itibdi
Hanı Davud oğlu Yusifi Suleyman
Getdi qehremanlar boş qaldı meydan
Meşeler eslanı şire kergeden
Rustem ocağından zallar itibdi
Hanı yequb oğlu mehbube selatin
Aya güne benzer yusif sifetin
Demir tek yetdi Öz hükümetin
Nadir kimi qehremanlar itibdi
Salmaslı qul Hartun derin boylama
Dayazda durgunan derin boylama
Feleyin çerxiynen şerti bağlama
Sennen de yade bunlr da düşdü

Elimin deryasinnan üzüb çıxmışam
Dayazıyam hele derin derin deyilem
Ustad hevenginde men döyülmüşem
İrisiyem hele narın deyilem
Ağam bade verib men de doluyam
Ustadların sağıyam hem soluyam
Şairlerin qulamıyam quluyam
Ayağıyam hele seri deyilem
İriyem iriynen düzem düzünen
Kirpiyem qaş altda gözüm gözünnen
Vurmamışam vurulmaram sözünnen
Acıyam acıya şirin deyilem
Bazarım kesaddı metaım almas
Gubarlı göylümü nece tutub pas
Adım qul Hartun vetenim salmas
elime vetene xayin deyilem
Bu çerxi dövrandı ha gelib geçer
Bir den yoxsul birden bar olur göylüm
Bir den göz evinde dünya dar olur
Gem möhnet çulquyub dar olur göylüm
Dem göyüllü laledi gülle açılı
Dem saet demin xeyallar geçiri
Dem göylüm şüşedi sınar puç oley
dem ahozar eyle tar olar göylüm
Dem qocaldım Qed dalım büküldü
Ax didem yaşı ömrüm söküldü
Dem el geldi meylime su töküldü
qul Hartun üstünde dar olur göylüm
gel deli göylüm sızıldar canın senin
özün yetir bir luqmane bilsin dermanın senin
gerdiş vurar qerar tutmaz çerxi dovranın senin
umran dilin bende düşer bilmez dehanın senin
tavşır heqqin emanetin cesedde canın senin
oxumuşam dört kitabı erebi ,türki, tatar
yirmi seggiz hurufum var ezberim dillerde qatar
penahımsan perverdigarım esrarım eyleme setar
cehenemin narından eziz bendeyin qurtar
yetmiş iki milletim var tutar damenin senin
sen ki meni xelq eyledin gözüm yaşı axınır
şemsi qemer erş üzünde bir birine toxunur
zülmet nure qalib oldu şebi tare yaxınır
gönderibsen dörd kitabı el içinde oxunur
dil cevabı erz eylerem İncil Quranısenin
uyma şeytanın feline babal gelib qalana
kimler deyir kimler güler gedib sallanar
yetişeller hesabına nalen erşe dayanar
bir gün olar sur çalınar külli mexluq oyanar
geçersen pole sıratdan olsa emalın senin
evvel heqqin dergahında şeytan oldu şermende
sidqi dilden çağıranlar heç vaxt olmaz dermande
heqqin min bir adı vardır gece- gündüz dillerde
yığılar külle mexluqat sual oldu mehşerde
gel beçara aşıq Hartun nece olub halin senin
Bahar fesli bu gülşane gelende
Şeyda bülbül nale çeker şeş ha şeş
Erş üzünde şöle çekir mahtab
Elif üstde be yazılmış şeş ha şeş
Beheşdin qapısın benzertdin yaze
Tülek terlan aşıq olubdur saze
Bir insan sidqinen dursa namaze
Axır alar metlebin şeş ha şeş
Allahdan istediyin movladan dile
Xelq edib yaradıb özü şeş ha şeş
Hartun deyir işim aho zar old
Derd elinden qere bağrım yarıldı
Kefenim biçildi qebrim qazıldı
Düşman güler dostlar ağlar Şeş ha şeş

Elif allah be bünyadı qılanda
Yaratdı Dünyanı o saet saet
Göylünde bir fikir xeyal eyledi
Xelq etdi ademi o saet saet
Adam varid oldu orda cennete
Bir gile azdiler atdı zülmete
Günahkar söyledi ta qiyamete
Soydular rextini o saet saet
Geyretin saxlayan üç kimsenedi
Heç kes bilmez olar ne firiştedi
Heqden inciyen olub gelib alaydı
Vereydim canımı o saet saet
Can çıxanda mindireller semende
Bayquş tek sizlere men bu veranda
Her ne ki yazır incil quranda
Oxullar üstünde o saet saet
İncile bağlıyam heq divaınında
salmaslı qul Hartun heq divanında
Çekerler günahımı heq divanında
Allah versin zindane o saet saet
***********************************************************************
Heq teala yatdı cennet içinde
Özü öz eliynen dört putağı dört
Keramet eyledi qalxdı eyağe
Göyüllü dünyanın dört qırağı dört
Suyu tesnif etdi sim feday
Şölesin görsetdş gün olan aye
Bu ne kimsenedi geldi dünyaye
Cesed bir baş iki dört qulağı dört
Adem oğlu bilmez o ne teherdi
Onun bir qetresi leli govherdi
İçin kimse bilmez abe kovserdi
Cennet bağçasın dört bulağı dört
Cennet bağçasının oxur bülbülü
Heq özü kerimdi unutmaz qulu
Eliye bexş etdi verdi düldülü
Geybden nallandı dört dırnağı dört
Göyden yendirdiler o melakeler
Menim ehvalımı kimse bilmez
İkisi yıxılsa ikisi qalar
Salmaslı Hartunun dörd otağı dört
Bizden salam olsun arif olana
O nece deryadı ayağdı yeddi
Üçyüz altmış altı şemdan içinde
Yanar şüle verer çirağı yeddi
Neçesin benzertdim o süleymane
Neçesin benzertdim o qehremane
Neçe qurban geldi yequbi kenane
Xetm oldu yussifin sedası yeddi
O dil nedi doymaq olmaz doyundan
Ne bülbüldı gileylidi xuyunnan
Ne bulağdı içmaq olmaz suyunnan
Her dem coşa geler eyağı yeddi
Neçe min qeledi neçe min hasar
Neçe min melekle defterin yazar
Mescidi minberi tamam lalezar
O kimin textidi dayağı yeddi
Salmaslı Hartunam dedim yeddisin
yeddi dal yeddi bağ yeddi yeddisin
yeddi çağ yeddi ağ yeddi yeddisin
o ne dil deyir dodağı yeddi
ne beyladı xan textinde xan duran
qedağandı qızıl yare xesaxes
ne idi ki dolanırdı yunanı
ne idi ki çekdi yare xesa xes
iskender atlandı sedaye geldi
geydi al yaşılı sedaye geldi
ne idi ki heqden sedaye geldi
ne idi ki çekdi yare xesa xes
sey eyle inamı heqqi tanıyasan
edalet, sen yetiş dade barı sen
Aşiq Hartun deyir sarı banısen
Her seher yad eyle yarı xesa xes





Qynaqlar:
Melikzade, Tohid, 2006, Azerbaycanda ciloluq fecayei, Tebriz
Melikzade. Tohid. 2005. salmasın on min illik tarixi. Tebriz
Melikzade, T,. Abbasi,.k, Salmsalı qul Hartun, varlıq degisi , 2002
Melikzade, Tohid, xususi folklor arşivi

آذربايجان توركجه سي دئييملر سؤزلوگو كيتابينا بير باخيش

آذربايجان توركجه سي دئييملر سؤزلوگو كيتابينا بير باخيش

دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني
Tohidmelikzade@yahoo.com


سون زامانلار آنكارادا ( آذربايجان توركجه سينده آذربايجان توركجه سي دئييملر سؤزلوگو) كيتابي حورمتلي آراشديرماجي سيف الدين آلتايلي طرفينده ن اون ايلد ه ن چوخ امك صرف ائتديكد ه ن سونرا گون ايشيغينا چيخميشدير. بو كيتاب بيزيم دئديگيميز ايصطيلاحلار توپلوسودور و ايچينده 27000 ده ن چوخ دئييم وار. آلتايلي كيتابين اؤن سؤزؤنده بئله يازير:
((ديل تاريخي اينسانليك تاريخي ايله بيرليكده باشلاميشدير. تورك ميللتي بشريتين ان اسكي ميلتلرينده ن بيري اولدوغوندان دولايي دانيشديغيميز توركجه ده ديل تاريخينين ان باشيندان بري ايستيفاده اولونان ان اؤنملي ديللرده ن بيري دير. ديليميزله ايلگيلي علمي چاليشمالارين چاغداش آنلامدا 11 اينجي يوز ايلده كاشغرلي ماحمود لا باشلاديغي بيلينمكته دير. آنجاق بو چاليشمالارين و تارتيشمالارين يوغونلوق قازانديغي زامان 19 اينجي يوز ايلين ايكينجي ياريسيندان باشلانماسيني دييه بيليريك. بو زامانلاردا باتي دا اوخويوب اؤلكه له رينه دؤنن آيدينلارين گيرديكلري باتي ذهنيتي ديلده ده اؤزونو گؤسترميشدير. ايسلام ديني ني قبول ائتديكده ن سونرا اؤزه لليكله 10- 11 اينجي عصيرلرده عرب و فارس كولتورلري ايله ياخين تماس قوران ديليميز اوزونه مخصوص بير كيمليك قورموش و بونو دا باشقا خالقلارا دا قبول ائتديريب اؤز مالي ائتميشدير. بو كيمليگين قورولماسيندا عوثمانلي دئولتي نين قدرتلي ايمپراتورلوك حاكيميتي باش رول اويناميشدير. ....... 1985 ايلينده ن باشلاياراق دواملي و هر گون ان آز 6 ساات چاليشيب 1994 ايلينده ايكي جيليدليك آذربايجان توركجه سي سؤزلوگو نو حاضير لاياراق نشر ائتمه يه باشلاديم. آنجاق عيني سرعتده چاليشمالاريمي دوام ائتديم. آذربايجان توركجه سي آنسيكلوپدي سي اوستونده 22 ايلدير چاليشيرام و ياخين زاماندا دا بيتيره جه گه م. 1988 ايليند ه ن بري آذربايجان جمهوريتي ايله چوخ ياخين تماس دايام. 1974 ايلينده ن بري ده جنوبلا ايرتيباط دايام. هر ايكي طرفده كي قايناقلاري آختارديم و تعقيب ائتديم. 1985 ايليند ه ن بري هر ايكي طرفين اينسانلاريندان و اوز شهريم اوغوز يوردو ايغدير شهرينده ييغديغيم سوزلري و دئييملري بير يئره ييغديم. بو گونه قد ه 27 مين دئييم ييغميشام. هر دئييمين اؤنونده توركيه توركجه سينده كي معناسيني وئرديم آنجاق هاميسيني وئره بيلمه ديم چونكو توركيه توركجه سينده كي دئييم لر ي قاپسييان اثرلرده كي رقم منيم اثريمده كي رقمين ياريسي دا اولمادي. .....))
سيف الدين آلتايلي نين كيتابينين باشقا اون يازي سيني آذربايجان ادبياتينين تانينميش سيماسي پروفسور دكتر كاميل ولي نريمان اوغلو طرفيند ه ن يازيلميشدير. سون اؤن سؤز يازي ني ايسه تانينميش آذربايجان يازار و قزئته چي علي شاميل بي طرفيند ه ن يازيلميشدير. علي شاميل بو بو يازيدا كيتابين اؤنمي ني وورغو لاميش و كيتابين اهميتيني قئيد ائتميشدير. كيتاب آذربايجان لاتين آلفابه سي ايله ترتيب ائديلميش و جمعي 590 صحيفه دير.
قئيد ائتمك لازيمدير كي سيف الدين آلتايلي 1950 اينجي ايلده توركيه نين ايغدير شهرينده آنادان اولموشدور. آكادميك تحصيلاتيني 1980 اينجي ايلده ايستانبول اونيورسيته سي نين تورك ديل ادبياتيني بيتيرميش و 1985 اينجي ايلده ن بري توركيه راديو تلويزيونوندا آذربايجان راديوسونون مودورو اولاراق چاليشير . اونون آدرسي بودور:
Altayli_s@yahoo.com
بومساله ايله ماراقلانان دوستلاردان خواهيش اولونور يوخاريداكي آدرسله ايرتيباط قورسونلار.

Azerbaycan’da Kurgan medeniyeti

31.08.2004

Azerbaycan’da Kurgan medeniyeti
Dünden bugüne kadar

Dr.Tohid Melikzade

Eski Türkler kendi ölülerini “ kurgan “ adlı neheng kabirlerde gömerlerdi. Kurganlar tepe gibi yapılmış büyük kabirler olmuştur. Kurgan sözü ise “ tepe kimi kabir “ manasına gelmektedir. Bu terimin başka bir varyantı ise Azerbaycan eyaletinin Zencan kentinde hala kullanılmaktadır. Bu vilayette yaşayan Türkler gömmeye “ korlamak “ denilir.Bizce Kurgan sözü ile “ korlamak “ kelimesi aynı köktendirler . Şimdilik Arkeoloji kazıntılar Azerbaycan’da bu eski geleneğin sürekliliğin açıkça göstermektedir. 1930lerde İran’ın Huzistan adlı eyaletinde eski Elam Proto Türklerin yaşadığı Behbahan kentinde bir baraj inşası esnasında büyük bir mezarlıklar bulundu .Mezarın içinde metal aletler , kap- kacaklar ve mezar sahibinin ölüm sonrası dünyada kullanabileceği eşyalar bulundu. 1982lerde arkeoloji kazıntılar aynı bölgede devam ederken , Türk medeniyetinin ayrılmaz parçası olan , kurgan medeniyeti ile ilgili yeni buluntular bulundu. Bu bölgede araştırmalar hala da devam etmektedir .
Azerbaycan’da Kurgan medeniyeti milattan önce 3-4. asırlardan başlamıştır. Bu devirlerde Azerbaycan’da Proto Türkler yaşamaktaydılar. Azerbaycan efsanelerine göre “ kurgan “ medeniyeti “Oğuz Hakan”la ilgilidir. Oğuz hakan bir çok ülkeyi fetih ettikten sonra yüksek tepeler yapmayı emredermiş . Burhani Gatı-i adlı kitabın yazarı Tebrizli Muhammed Hüseyin Halef’in yazdığına göre Azerbaycan adı bu yüksek tepelerden gelmektedir. Çünkü eski Türkçe’de “Azer” sözü yüksek yer demektir. Biz bu sözü aynı anlamda Divanı Luğatu t Türk kitabında da görüyoruz. . Bir diğer ilginç nokta da şudur ki hala Ukrayna’da bulunan eski Türk kurganlarına ‘Oğuz’ denilmektedir .Birçok Azerbaycan bölgelerinde ise bu tarz kurganlara “Oğuz Kabirleri” denilir .
Tarihçi Herodot kendi kitabında Türk medeniyeti ile ilgili birçok bilgi vermiştir. O , kurganları böyle anlatıyor : Hakanların kabirleri dörtgen ve çok büyük kazılardır… bu özel mezarlar Hakanlar için yapılmış özel mezarlıklarda yapılır. Onlar ölünü kabre koyup , dört köşesine uzun süngüler takarlar. Üzerine ise büyük tahta parçaları koyarlar. Kabirlerin içine ise birçok hizmetçiyi öldürüp bırakırlar. Sonra ise kabrin üzerine toprak dökerler. Her dönemin Türkleri kendi hakanının kabrinin yüksek olması için çalışırlar . Biz bu yüksek kurganları Mısırda yapılmış olan piramitlerle karşılaştırabiliriz.
Yakın çağlara geldikçe Türklerin Kurgan medeniyeti daha detaylı şekilde incelenmiştir. Örnek olarak Oğuz Türkleri ölünü odaya benzer bir mezara koyup eline ağaçtan yapılmış bardak verirlermiş. Bardağın içine ise kımız , ölünün ön tarafına daha büyük bir tabuta ise içki koyarmışlar. Biz aynı geleneğe doğu Türkistan’da bulunan Balballarda da rastlayabiliyoruz.
Dörtgen biçimli kurganlar daha sonra Türklerin obalarına benzer kubbe şekline dönüşüyor. Çağdaş Türkmenler buna benzer kubbelere “yozika” derler . Plit Noa’ya göre Peçenekler ölülerini ağaçtan yapılmış tabuta koyarak ölünün yüzünü batı tarafa çevirirmişler. Sonra kabrin üzerine ufak bir tepe yaparmışlar.
Başka bir geleneğe göre Türkler kabirlerin üstüne Balbal denilen taştan yapılmış heykel koyarmışlar. Bu heykellerin sayı şahsın hayatta iken öldürdüğü düşman sayını gösteriyordu. Balbal koyma geleneğine Gök Türklerde de rastlanılmaktadır. Huart’a göre bu balballar ölenlerin ruhunu geçici olarak yaşamda olan insanların arasında kaldığı inancından kaynaklanmaktadır. Yine Huart’a göre balbal koyma geleneği Kıpçak Türklerinde de 13. asra kadar devam etmiştir.Kıpçaklarda balbalların yüzü gün doğan tarafa koyulurdu . Rus kaynaklarında Balballara “kamnaya baba” denir , bu ifade “taş olmuş ecdat” anlamına gelmektedir. Balbalların konduğu yer Türklerin tapınak yeri sayılıyordu.
12. asır Azerbaycan Şairi Genceli Nizami Azerbaycan Kıpçaklarının balballar önünden geçerken saygı gösterdiklerini açıkça yazıyor : “geçenler saygı göstermek için atlı olursa bir ok , çoban olursa bir koyun bırakıp geçerler” . Bu geleneklere Şamanizm’e inanan Tukiyular’da da rastlanmaktadır. Oğuz Türkleri de yuğ (yas) merasimi için kurban edilen atın başını ayaklarını bir de gönünü (derisini) uzun ağaçlara takıp kurgan üstüne koyarlarmış. Ancak Peçenekler bunları kabrin üstüne değil ölenle birlikte gömerler. Bazı seyyahların yazdıklarına göre Türkler kabirlerin üstüne direklere geçirilmiş gön bırakırlar. William adlı seyyah Kara deniz yakınlarındaki ovalarda bir kabir üstüne asılmış 11 at gönü olduğunu kaydetmiştir . Balbal geleneği Azerbaycan’da insan heykeli şeklinde değil yiğitlik anlamı taşıyan aslan ve koç heykeline dönmüştür. Bazen de mezar taşları üzerine ölen insanın mesleği ile ilgili resimler kazılır. Eski aşıklarımızın mezar taşları üzerinde onların şekli ile kazınmış saz resmi görünmektedir. Biz bu mezar taşlarına Salmas , Urmiye ve Karabağ bölgesinde rastlayabiliriz. Şu anda Iran Türkmenlerinin Gelidağ ve Nakhurli(Nahırlı) mezarlıklarında bulunan mezarların üzerinde ağaçtan yontulmuş kuş kanadına rastlamak mümkündür. Halid Nebi kabristanlıklarında taştan yontulmuş iki buçuk metreden fazla sütunlar bulunmaktadır.
Bu gibi sütunlara Azerbaycan’ın Tebriz (Piri Şirvan), Tufargan (Badamyar mezarlığında) , Urmiye (Bent köyünde) ve Şeki (Yukarı Baş eski mezarlığında) şehirlerinde rastlanılmaktadır.
Urmiye’nin Bent köyünde Osmanlı şehitlerinin bir kabristanlığı bulunmaktadır . Azerbaycan halkı 1918 de Ermeniler tarafından halkımızı soykırımdan kurtarmak için bölgeye gelip de Azerbaycan yolunda şehit olmuş Osmanlı askerlerinin mezarı üzerine 2 metre yüksekliğinde taşlar dikmişler. Demek ki unutulmaz kurgan geleneğimiz 20. asırların başlarına kadar halkımızın içinde yaşam mücadelesi vermekteydi

ميكروپليت آذربايجان مدل سايزموتكتونيكي اوليه براي زلزله هاي آذربايجان

ميكروپليت آذربايجان مدل سايزموتكتونيكي اوليه براي زلزله هاي آذربايجان
دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني

بدنبال ارائه تئوري پليت تكتونيك، حل بسياري از مسائل لرزه زمين ساختي مناطق زلزله خيز جهان حل شد. يكي از مشكلات اين تئوري عدم تطبيق اين تئوري در بعضي مناطق زلزله خيز جهان از جمله آذربايجان بود. بنابراين ارائه چند ميكروپليت براي حل مشكلات لرزه زمين ساختي جهان ضروري مي‎نمود.
در اين ميان گرچه مي توان زلزله هاي آذربايجان را در مقياس جهاني در محدوده كمربند مشهور آلپ- هيماليا كه از غرب پرتقال شروع و پس از عبور از شرق اروپا، تركيه، آذربايجان، ايران، افغانستان و جنوب شرق آسيا به اقيانوس آرام مي رسد و فعاليت تكتونيكي بيش از 95 درصد زلزله هاي خشكي زمين را در بر مي‎گيرد، توجيه نمود، ليكن نمي توان در مقياس كوچك الگوي خاصي را جهت تبيين علل زلزله هاي آذربايجان و حتي بعضي مناطق جهان ارائه داد. براي اين منظور در اين نوشته تلاش مي‎گردد ميكروپليت آذربايجان براي حل مسائل زلزله اي آذربايجان و تشريح لرزه زمين ساخت آذربايجان معرفي گردد.
گفتني است براي زلزله خيزي ايران شامل آذربايجان مدلهايي توسط نوروزي(1972)، مكنزي (1977 1972) وDewey et al (1973 ) ارائه گرديد كه مدلهاي نوروزي و مكنزي براساس زلزله خيزي، گسلها و زلزله هاي بزرگ تهيه شده است (شكل4). ملاحظه ميگردد كه اين مدلها به دليل عدم در نظر گرفتن تكتونيك محلي آذربايجان نمي توانند مدل مناسبي براي بيان لرزه زمين ساخت آذربايجان باشند چرا كه براي جدا كردن يك ايالت لرزه زمين ساختي از ايالت ديگر بايد اختلاف هاي بنيادي بين لرزه خيزي و زمين ساخت آنها را نشان داد. بيشتر مرزهاي بكار گرفته شده توسط نوروزي(1972) اساساً مرزهاي غير واقعي و يا جغرافيايي است كه فاقد واقعيتهاي زمين ساختي و يا زمين لرزه اي مي باشند (بربريان،1362).
1-3) ميكروپليت آذربايجان و موقعيت آن در ميان صفحات جهاني
بررسي هاي اوليه نشان ميدهند آذربايجان در حالت كلي تحت فشار چند صفحه بزرگ قرار دارد. اين صفحات عبارتند از صفحه توران صفحه هندوستان و صفحه عربستان. حركت بطئي و آرام صفحه توران در شمال به طرف جنوب و جنوب غربي و فرو رانش آن در شمال خراسان (اوفيوليت هاي سبزوار) و اعمال نيروي آن به ميكروپليت لوت سبب چرخش 135 درجه اي ميكروپليت لوت بسوي غرب شده (اشميت و زوفل، 1983) است. اين ميكروپليت در طول زمان پالئوزوئيك و مزوزوييك پيشين كم و بيش با لبه جنوبي صفحه توران پيوند داشته است. يك جدايي مشخص از توران را در زمان ژورا سيك مي توان نتيجه گرفت. از كرتاسه تاكنون ميكروپليت كم و بيش به صفحه توران پيوسته بوده و در هر صورت حدود 45 در جه نسبت به قاره شمالي به سوي غرب چرخيده و جنبشي نه شديد به سوي صفحه توران داشته است. از طرف شمال آذربايجان نيز برخورد مستقيم صفحه توران با ميكروپليت گؤگجه - قره داغ سبب بروز پديده فرو رانش (Subduction) در شمال آذربايجان شده و بطور مستقيم نيز نيرويي عظيم بر ميكروپليت خزر وارد ميكند.
فشار صفحه عربستان از طرف جنوب غرب و رانده شدن آن به زير كوههاي زاگرس امروزين سبب وارد شدن فشار از طرف جنوب و جنوب شرقي به منطقه آذربايجان شده است. بنا به نظر مكنزي (1972) بر اساس مطالعات مغناطيسي، صفحه عربستان با سرعت 5/4 سانتي متر در هر سال به طرف شمالشرق در حركت است.
صفحه هندوستان نيز با حركت به شمال و شمال شرق سبب وارد شدن فشارهايي به آذربايجان ميشود كه تاثير اين حركت عمدتاً غير مستقيم بوده و بيشتر فشارهاي اعمالي از سوي اين صفحه به ميكروپليت آذربايجان ناشي از فشار ميكروپليت هاي مجاور آذربايجان مي باشد كه درگير با صفحه هندوستان هستند.
حركت اين صفحات سبب اعمال فشارهايي به منطقه آذربايجان شده كه نتيجه نهايي اين فشارها در صورت اعمال فشار خفيف بصورت كوهزايي و در صورت اعمال فشار قوي بصورت شكستگي و ايجاد گسل و نهايتاً زلزله در منطقه مي باشد. اين فشار ها سبب بوجود آمدن شكستگي هايي در ساختمان منطقه با روند شمال غرب به جنوبشرق در امتداد 125 N تا 135N شده است. بررسي هاي ژئوديناميكي آذربايجان نشان ميدهد غير از اين شكستگي ها نيروهاي منتجه از اين نيروهاي منتجه از اين نيروهاي ديناميكي سبب يك حركت چرخشي عمده در منطقه شده كه در عين حال يك فشردگي عمومي در منطقه برشي در طي عملكرد آن ديده مي شود ( Nogol sadate، (1985
1-4) ميكروپليت آذربايجان و موقعيت آن در ميان ميكروپليت هاي منطقه
بطوريكه اشاره گرديد اعمال نيروي صفحات برروي آذربايجان از طريق ميكروپليت هاي انجام مي شود كه در همسايگي آذربايجان قرار دارند مي توان اين ميكروپليت هاي مجاور را تحت عناوين زير طبقه بندي كرد :
1- ميكروپليت جنوب خزر 2- ميكروپليت شرق آناطولي 3- ميكروپليت گوگجه – قره داغ
براي بررسي چگونگي اعمال فشار از سوي اين ميكروپليت ها به ميكروپليت آذربايجان به تشريح يكايك آنها مي پردازيم.
الف) ميكروپليت جنوب درياي خزر
جنوب درياي خزر داراي پوسته ميان اقيانوسي مي‎باشد كه در اثر اعمال نيروي فشاري صفحه توران به زير پوسته قاره اي آذربايجان رانده شده سبب بوجود آمدن پديده فرورانش ، كوهزايي و نهايتاً گسل هاي فعال لرزه زا در اطراف درياي خزر شده است (شكل 5).
در تاريخ نئوتيتس و در مرحله كوهزايي آلپ مياني، منطقه اطراف خزر با تحول اشكال ساختماني در چارچوب مسائل زمين ساختي و نئوتكتونيكي نيرومند و متناقض قطعه قطعه گرديد بطوريكه تاثير اين رويدادها در تشكيلات قفقاز- جنوب خزر، آذربايجان و حوضه‎هاي درون كوهستاني كه داراي آثار تكتونيكي جوان مي باشد قابل ملاحظه است (قنبري 1376). وجود اوفيوليت ها كه امروز ثابت شده است تنها از عمل فرورانش به عمل مي آيد (قنبري 1363). در مناطق طالش، اسالم و جنوب تركمنستان توسط Baud (1989) گزارش شده است (Sengor 1991 ) (شكل 6)
گفتني است فرورانش خزر زير ميكروپليت آذربايجان و وضعيت هندسي زون بنيوف Benioff zone با توجه به پديده نقطه فشاري punching point يكسان نبوده و علاوه بر تغييراتي كه در آن ديده مي شود، ميزان زاويه اي كه در حين فرورانش بخود مي گيرد متغير است. بنا به عقيده قنبري (1376) تغييرات درجه سطح بنيوف بين 15تا 75درجه است. كوهزايي هاي منطقه نيز با توجه به اين زاويه ها متغير بوده و جزاير كماني منطقه اي به وجود مي آيد. اخيراً ميله گذاري هايي كه در كف درياي خزر براي بررسي نوسان آب درياي خزر نصب شده است بالا آمدگي آب درياي خزر ( پديده آبداكشن ميكروپليت خزر ) را نشان مي دهد.
افتخار نژاد (1960) زمان فرورانش خزر با پوسته اقيانوسي را در اوايل دوران مزوزوئيك مي داند. با اينحال بعيد نمي نمايد بقاياي اوفيوليت هاي كوههاي طالش (Sengor 1984 ) را كه مربوط به پالئوزوئيك پسين مي باشد را مربوط به فرو رانش اوليه خزر دانست. از ديگر سو مجموعه هاي اوفيوليتي ناسالم و سنگهاي دگرگوني همراه آنها و سنگهاي دگرگون مناطق الله يارلو، كليبر و شمال ارس نيز با هم در پيوند بوده و بازمانده هايي از پوسته اقيانوسي خزر را نشان مي دهند. با فرورانش خزر زير ميكروپليت آذربايجان، زون بنيوف منطقه در ساوالان تشكيل مي گردد كه از نظر ساختمان و حجم نظير آتشفشانهاي حاشيه قاره اي است كه برروي هورست اوليگوسن تشكيل شده است (قنبري 1376). در طول ائوسئن در اغلب مناطق آذربايجان فعاليت شديد آتشفشاني بوده، بجز مغان كه حوضه رسوبي آرام را در برداشته است.
بررسي هاي آنومالي هاي منطقه اي نشان ميدهد كه جنس پوسته خزر از نوع سنگهاي دگرگوني آمفيبوليت، گرانوليت و اكلوژيت مي باشد كه تحت فشار و حرارت بالا بوجود آمده است. بر روي پوسته فوق رسوبات تغيير شكل نيافته به ضخامت 15 تا 25 كيلومتر ديده مي شود كه از دو بخش زيرين مزوزوئيك و پالئوژن فوقاني شامل سازند نئوژن و كواترنر تشكيل شده است. آستنوسفر در عمق 80 كيلومتري قرار گرفته بسوي شمال و غرب 120 تا 150 كيلومتر افزايش مي يابد (Fedynsky et al. 1972 ) اين علامتي ديگر از پديده فرورانش در خزر مي باشد. سن پوسته بازالتي كف خزر تا امروز تعيين نگرديده است. (بابا خاني و رحيم زاده 1367)
حركت ميكروپليت هاي خزر و آذربايجان و عمل فرورانش، نهايتاً موجب تشكيل گسلها و شكستگي هاي عمده اي در منطقه شده كه وجه بارز آن در منطقه غربي خزر(اراضي آذربايجان ) بچشم مي خورد كه مي‎توان گسل سرتاسري آستارا و گسل نئوور (Neor) را نام برد كه به ترتيب در شرق و غرب كوههاي طالش و كاملاً در امتداد هم بوده و همچنين چندين گسل فرعي منشعب از اين گسل ها كه بصورت شعاعي در اطراف آتشفشان ساوالان كاملاً مشخص هستند گسل آستارا كه در حقيقت مرز حوضه فرو رفته خزر و بخش بالا آمده آن مي باشد و در شرق كوههاي طالش قرار دارد يك گسل پي سنگ كهن مي باشد كه از شمال در جلگه مغان و از جنوب تا چهار گوش انزلي ادامه دارد. تاريخ تشكيل اين گسل را پالئوژئن حساب مي كنند كه با رسوبهاي دشت كرانه خزر پوشيده شده ولي در برخي جاها آثار آن بر روي سنگهاي آذر آواري پالئوژن در باختر استخر عباس آباد ديده مي‎شود (همان ). گسل نئور نيز كه در حقيقت مرز منطقه بالا آمده با فلات ولكانيكي اردبيل مي باشد تقريباً در راستاي گسل آستارا بوده ولي از نظر موقعيت در غرب كوههاي طالش قرار دارد. اين گسل با راستاي شمال غرب – جنوبشرق (NNW- SSE) از شمال درياچه نئوور شروع شده و تا نزديكي هاي انزلي ادامه مي يابد. درياچه كوچك نئوور كه آب آن از آبهاي جاري منطقه شروع مي شود را مي توان در اثر عمل اين گسل دانست.
ب) ميكروپليت شرق آناطولي
حد غربي ميكروپليت آذربايجان رامي توان كوههاي مرزي آذربايجان با تركيه در نظر گرفت كه فرورانش آرام ميكروپليت شرق آناطولي در پوسته قاره اي آذربايجان سبب ايجاد آن شده است. بدين ترتيب سنگهاي اوفيوليتي و كالرد ملانژهاي زون ماكو تا مياندوآب را مي توان تنها نتيجه اين فرورانش دانست.
تعريض ريفت منطقه خوي – مياندوآب در اثر تشكيل تدريجي پوسته اقيانوسي در عمق توانسته است موجب بسط و گسترش يك گودال باريك و دراز دريايي شود كه در آن مواد آتشفشاني زير دريايي باريك همراه با رسوبات عميق دريايي و سنگهاي آواري و تخريبي مشتق از حاشيه قاره اي يعني فليش تشكيل شده باشد.
در مورد فقدان نهشته هاي فليشي قبل از كرتاسه بايد گفت: اگر قبول كنيم كه تشكيل و پيدايش اين ريفت نخستين و تعريض بعدي آن به صورت يك گودال دريايي در زمان كرتاسه بالايي به وقوع پيوسته است در اين صورت فقدان نهشته هاي فليشي قبل از كرتاسه تا حدودي نظر ما را تائيد مي كند (قنبري 1363). با ادامه عمل فرو رانش مواد قسمت بالايي جبه يعني سنگهاي اولترا بازيك و بهم آميختگي آنها با مواد رسوبي و آتشفشاني كه گودال دريايي را بر كرده اند، پيدايش كالرد ملانژها در زون خوي – مياندوآب تشديد مي‎شود. در باره سن تخميني اين فرورانش گفتني است، رخنمون هاي موجود البرز و آذربايجان هيچ نشانه اي دال بر وجود دگرگوني در پالئوزوئيك را ندارد (sengor1991 ) و تمام حوادث بعد از پالئوزوئيك اتفاق افتاده است. بيرمن نيز كه يخچال هاي مرزي تركيه را بررسي كرده است معتقد است كه در اوايل عهد پلستوسن كوههاي مرزي بطور قابل توجهي پايين تر از امروز بوده‎اند‎ (سياهپوش 1370) و بعداً در اثر كوهزايي به ارتفاع آنها افزوده شده است.
فهمي (1365) نيز سنگهاي رسوبي كالردملانژ خوي را به سبب داشتن فسيل مشخص نوموليت به زمان ائوسن مربوط مي داند. از طرفي داده هاي پالئو مغناطيسي توسط Vander voo (1968) نشان مي دهد كه تركيه از زمان كرتاسه به عنوان بخشي از آفريقا بوده و سنگهاي پرمين و ژورا سيك حركت انحرافي را از قطب اروپا و افريقا نشان مي دهد و ثابت ميكند كه تركيه شامل قطعاتي از سنگهاي قاره اي را به زون آفريقا شبيه مي سازد (ديوي و همكاران1973).
با انجام عمل فرورانش در منطقه شكستگي ها و درزهاي فراوان در پوسته قاره‎اي آذربايجان و پوسته اقيانوسي آناطولي بوجود مي آيد كه روند آن تقريباً شمال- جنوب مي باشد كه مي توان گسل سراسري درياچه اورميه در شرق كوههاي آذربايجان و گسل وان در آناطولي را نتيجه اين فرورانش دانست. از نتايج اين فرورانش علاوه بر ايجاد گسلهاي سرتاسري فوق مي توان به ايجاد گسلش فراوان در غرب آذربايجان و گسل فراوان و ايجاد درياچه تكتونيكي وان در غرب و همچنين كوهزايي عظيم در منطقه اشاره كرد كه تحقيقات اينوسنتي و همكاران (1980) نشان مي دهد گسلش هاي اين كوهزايي در منطقه وان از شدت زيادي برخوردار مي باشد.
حادثه بعد از ميوسن ظهور دو گسل امتداد لغز آناطولي شمالي و شرقي است و آنها نتيجه حركت به سمت غرب ميكروپليت آناطولي به زير صفحه عربستان است (مكنزي 1372)
مطالعات انجام شده با سوابق و اطلاعات گردآ‎وري شده مربوط به يك زمان خميده و انحنا يافته اي كه داراي 200كيلومتري عرض بوده و در قسمت جنوب به وسيله Nappe- Elazigمحدود شده (Rigode Righi 1964) و در بخش شرقي و غربي بين 40درجه طول و 46 درجه عرض شرقي قرار گرفته است نشانه اي ديگر از فرورانش در اين منطقه است.(قنبري1363)
اخيراً با استفاده از دستگاههاي طرح نوري (چالنكو 1977) در امتداد(ENE WSW) و همچنين جنوب شرق به شمالشرق يك فرم موزائيكي از ساختمان را نشان ميدهد بطوريكه ساختمان موزائيكي بخش انتهايي گسل آناطولي و گسل زاگرس منشاء تكتونيكي مشابه را مدل مي سازد و نوعي كشش در جهت شرق –غرب را نشان ميدهد. ساده‎ترين تفسير اين علت در آن است كه اين ساختمانها در اثر كشش و انبساط گسلها در سطح زيرين خود كه موازي با مسير حركت حد مياني پليت عربستان است مقاومت از خود نشان داده و گسلها را رسوبات دوران چهارم پوشانيده است.
با توجه به توضيحات فوق ميكروپليت آذربايجان را مي توان در صورت صلب بودن منشآ زلزله هاي آذربايجان در نظر گرفت.
منابع فارسي :
2- باباخاني .ع.،ف.،1376،شرح نقشه زمين شناسي چهارگوش اردبيل به مقياس 000/250/1، سازمان زمين شناسي كشور، تهران

4- بربريان.م.،قريشي.م.،1366، پژوهش و بررسي لرزه زمين ساخت كاربردي، خطر زمين لرزه، گسلش در گستره درياچه تكتونيكي اورميه، سازمان زمين شناسي كشور، شماره گزارش؟
11- روبو.م.،كوپن.ر.،1369، جابجايي قاره ها، ترجمه مهندس دنبلي، انتشارات علمي فرهنگي تهران
12- سازمان زمين شناسي كشور، 1362 پروژه ژئوديناميك(زمين پيمايش در ايران)، گزارش شماره 51
13- سازمان زمين شناسي كشور، دگر ريختي قاره اي در فلات ايران زمين، شماره 52
16- شاه پسندزاده. م و، زارع.، 1374، بررسي مقدماتي لرزه خيزي، لرزه زمين ساخت و خطر زمين لرزه،گسلش در پهنه استان آذربايجان شرقي، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
19- شهرابي. م.، 1373، شرح نقشه زمين شناسي چهارگوش اورميه به مقياس 1:250000، سازمان زمين شناسي كشور، تهران
20-شهرابي. م.، 1360، گزارش مختصري از رخساره درياچه اي زمان هولوسن و تغييرات آب و هوايي درياچه فوق اشباع از نمك اورميه، سازمان زمين شناسي كشور، گزارش داخلي
22- فهمي. م.ح.، ايرجي.، 1365، زمين شناسي و معادن آذربايجان غربي، ناشر؟ خوي
24- قنبري. ع.، 1363، مطالعه زمين شناسي، تكتونيك و سايزمو تكتونيك منطقه خوي در آذربايجان دانشكده فني، دانشكاه تبريز، كتاب چاپ نشده، نزد مؤلف
25- قنبري.ع.، 1372، مطالعه اجمالي گسل شمال تبريز، اولين كنفرانس بين المللي بلاياي طبيعي، ناشر؟ تهران

27- قنبري.ع.1376، گزارش مقدماتي زمين لرزه 10اسفند 1375 اردبيل، دانشكده فني، دانشگاه تبريز، مقاله نزد نگارنده تكتونيك شهرك لاله تبريز، دانشكده فني دانشگاه تبريز، گزارش نزد مؤلف
28- قريشي.م.،برزگر.ف.، 1370، توان(پتانسيل) لرزه خيزي گستره آذربايجان در پيوند با برنامه ريزي شهرها، مجموعه مقالات طرح ريزي كالبدي، وزارت مسكن وشهرسازي، تهران
33- معماريان.ح.، 1371، زمين شناسي براي مهندسين، ناشر دانشگاه تهران، صص 350-324
34- معماريان.ح.، 1374، زمين شناسي مهندسي و ژئوتكنيك، ناشر دانشگاه تهران صص 500-410
35- نوگل سادات.م.ع.، 1364، منطقه هاي برشي و خميدگي هاي ساختاري در ايران، دست آوردهاي تحليل ساختاري ناحيه قم، گزارش شماره 55، سازمان زمين شناسي كشور.

منابع انگليسي:
Berberian. M.1976 Bozgush 1879 earthquake, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 north Tabriz fault, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 Salmas earthquake, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 Contribution To The Seismotectonies of Iran (part IV) No 40 Gs

Berberian. M. Tchalenco. J.S.1976 Field study and documention of The 1930 Salmas earthquake Gs no 49 P 271_ 342

Berberian. M. 1976 Macroseismic epicenteres of destructive and damaging earthquakes in Iran(1900_1976).Gs No 39

Berberian. M. 1977 Badavli (W. Maku) earthquake of 1968 April 29 Gs No 40

Berberian. M. 1983 The southern caspian A compressional Deperssion floored by a trapped modified oceanic crust. Gs. No 40


Ghanbari. A. 1989 Tectonics of The Tethyan_Himalayan belt in The Iranan area 28Th I. G. Washington. D. C. U. S. A.

Ghanbari. A. 2001 paleoseismisity and Neo seismity in The Azerbaigan area I. G. C. Tokoyo Japan.

Sengor. M. C. 1991, late paleozoic and Mezozoic Tectonic evolutic of the Middle Eastrn tethysidesi, IGCP project 267, Newsletter No. 2(1991)

نگاهی به تاريخ فرهنگ و تعليم و تربيت در سلماس

نگاهی به تاريخ فرهنگ و تعليم و تربيت در سلماس

دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني
کودکان روستاها و شهر ديلمقان و کهنه شهر تا قبل ازتاسيس رسمی اداره فرهنگ همچون ساير شهرهای آذربايجان درمکتب خانه هايی تعليم می يافتند که مواد درسی آن عمدتاً قرآن ، گلستان سعدی ، جامع عباسی، ديوان حافظ ، و کتب عربی بود . در آن زمان تفکر قرون وسطی يی درميان مردم رواج داشت وآن اينکه سواد عبارت بود ازخواندن و نوشتن به زبانهای عربی و فارسی.
آذربايجانيان به سبب دانستن زبان ترکی احساس يادگيری علمی زبان ترکی را نداشتند و همين امر سبب شد بعدها متوليان فرهنگ به سوء استفاده از اين عدم نياز غير مشروع و غير علمي نمايند و بر خلاف اصول اوليه تعليم و تربيت ، يادگيری به زبان مادری را برای آذربايجانيان ممنوع سازند. بطوريکه دکتر محسنی رئيس فرهنگ آذربايجان اعزامي از سوی رضا شاه دستور داده بود هر دانش آموزی که در مدرسه «ترکی» صحبت کند مجبور به پرداخت جريمه باشد .
مکتب خانه های آن زمان شهر ديلمقان مرکز ولايت سلماس (بلا از سال 1300 شمسی) عبار ت بود از مکتب امين العلما ، مکتب ملا غفار ، مکتب حاجی بابا ، مکتب ملا اسماعيل ، مکتب ملا عباسعلی ، مکتب ميرزا رضای سلماسی ، مکتب ميرزا حسن شمس الدينی ، مکتب ميرزا حبيب ، مکتب ملا اسماعيل نجفی ، مکتب ملا مجيد تمری و دهها مکتب کوچک و بزرگ که درکهنه شهر و روستاهای اطراف ديلمقان به تعليم و تربيت سنتی اهالی سلماس می پرداختند .
در سال 1285 شمسی همزمان با پيروزی انقلاب مشروطيت آذربايجان ، به همت قهرمان ملی آذربايجان ، ميرزا سعيد سلماسی اولين مدرسه بهسبک نوين در ديلمقان تاسيس شد . همچنين به همت وی يک هيئت علمی در سلماس تاسيس شد که « هيئت معارف سلماس» ناميده می شد . عبد الصمد اسماعيل زاده ، ميزرا علی محمد جواد زاده ،ميرزا عبدالرزاق پياميار ، امير اقبال لکستانی ، حاجی حسين آقا ، محمد رضا صيرفی زاده ، ميرزا محمد علی مشهور به دايی از جمله اعضای اين هيئت بودند . مدرسه تاسيسی ميرزا سعيد سلماسی به پيشنهاد هيئت معارف سلماس مدرسه « سعيديه» ناميده شد . ناجی بيگ ازادبای مشهور عثمانی و از سران حزب اتحاد و ترقی عثامنی به دعوت ميرزا سعيد سلماسی به ديلمقان آمده و مديريت و معلمی اين مدرسه را بر عهده گرفت . محمد قلی ميرزا ، ميرزا احمد بصيرت ، حاجی ملا اسماعيل نجفی ، از جمله مديران اين مدرسه بودند . عکس منحصر به فرد اين« مدرسه در دست می باشد در اين عکس ، ناجی بيگ ، ميرزا سعيد سلماسی ،معلمان و حدود چهل نفر از محصلان مدرسه سعيديه ديده می شود .اين مدرسه پس از دو سال فعاليت در سال 1287 شمسی همزمان با تسليم حکومت سلماس به سردار ماکو تعطيل شد . بدين نحو که عزو (عزت الله) خان خواهر زاده سردار ماکو به ديلمقان تاخته و مدرسه سعيديه را منحل و کليه اعضای هيئت معارف سلماس را دستگير کرده ، شخص ناجی بيگ مدير سعيديه دستگير و به اعدام محکومشد . ميرزا سعيد سلماسی نيز به استانبول مهاجرت کرد .
پس از شهادت مظلومانه ميرزا سعيد سلماسی در اواخر سال 1287 شمسی ، عظمت خانم مادر مرحوم ميرزا سعيد سلماسی تامين مالی مدرسه سعيديه را بر عهده گرفت . اين مدرسه تا سال 1297 شمسی با مديريت ميرزا حسين رشيديه تبريزی ، ميرزا رضای سلماسی ، ميرزا ابوالحسن شبستری اداره شد . در طی سالها حدود دويست دانش آموز سلماسی تربيت شدند که معلمان انها عبارت بودند از ميرزا ستار تبريزی ، حاج اسماعيل نجفی و ميرزا حسين افتخار تبريزی .
همزمان با وقوع جنگ حهانی اول و هجوم عشاير جيلو و ارامنه به سلماس ، مدرسه سعيديه دوباره رو به تعطيل رفت . در تاريخ 4 ارديبهشت سال 1297 شمسی همزمان با تصرف ديلمقان به دست جيلوها ، مدرسه سعيديه منحل و ميرزا ابوالحسن خان شبستری مدير مدرسه و ميرزا حسين تبريزی معلم مدرسه و دههاتن از دانش آموزان مدرسه سعيديه به دست جيلوها کشته شدند . فاجعه قتل عام مردم اورميه و سلماس به دست جيلوها و ارامنه لکه ننگی بر پيشانی ارامنه و آشوريها می باشد .
خرداد ماه سال 1297 شمسی قشون عثمانی جهت پيايان دادن به اسارت مردم سلماس و اورميه و آزاد سازی آذربايجان از يوغ ارامنه واسوری ها و ميسيون اروپايی با قشون مجهز وارد آذربايجان شده و ارامنه و آسور يها (چيلو ها ) با خدم و حشم به طرف بغداد محل استقرار انگليسی ها فرار کردند و به تدريج مردم آذربايجان و سلماس وارد آرامش نسبی شدند . ميرزا عبدلارزاق پياميار که از جمله معاريف سلماس عصر مشروطيت بود نيز از استانبول وار د ديلمقان شد و دوباره مدرسه سعيديه در ديلمقان افتتاح شد . پس از چندی شورش اکراد به رهبری سيميتقو آغازشد و دوباره غرب آذربايجان وارد بحران شد در اثر نا امنی منطقه ديلمقان و کهنه شهر مهاجرت از منطقه به تبريز و شهرهای امن آذربايجان شروع شده و با مهاجرت ميرزا عبدالرزاق پياميار به تبريز دوباره مدرسه سعيديه تعطيل شد .
در سال 1300 شمسی « عبدالرزاق طهماسبی» والی آذربايجان شده و دوباره مدرسه سعيديه احياء و نام آن به «پهلوی» عوض شد . اين مدرسه با مديريت آقای ثريا وآموزگاری ميرزا حسن شمس الدينی و نظامت نصرت الله خان بهادری تاسيس گرديد . در سال 1301 مديريت مدرسه فوق از طرف اداه فرهنگ آذربايجان به ميرزا عبدالرزاق پياميار محول شد و از همان تاريخ وی به رياست اداره فرهنگ سلماس منصوب شد . رياست وی بر اداره فرهنگ سلماس از سال 1301 تا 13 فروردين 1324 شمسی (روز فوت وی ) ادامه داشت .
در سال 1301 شمسی دبستان اردشير ديلمقان تاسيس شد و در سال 1305 شمسی دبستان نوروز کهنه شهر تاسيس شد . در سال 1307 شمسی اولين دبستان دخترانه سلماس به پيشنهاد اهالی ديلمقان تحت عنوان «گلشن» تاسهس شد و در سال 1316 شمسی اولين دبيرستان سلما س تاسيس و درسال 1332 شمسی کلاس چهارم دبيرستان افتتاح شد .
در سال 1332 شمسی دبيرستان دخترانه سعيد تاسيس و تا سال 1334 شمسی دوره اول و بعد از آن دوره دوم افتتاح شد . پس از ان بتدريج در روستاهای زير مدارس تاسيس شد .
معزی خسرو اباد 1311 شمسی
افشين هفتوان 1315 شمسی
کيوان سوره 1319 شمسی
هاتف مغانجيق 1319 شمسی
دانش قره قشلاق 1319 شمسی
مهرگان ملحم 1319 شمسی
بابايی ملحم 1319 شمسی
جاويد سلطان احمد 1326 شمسی
شهريار يوشانلو 1328 شمسی
آذر پکاجيک 1328 شمسی
حافظ حبشی 1329 شمسی
جهانگير چهريق 1329 شمسی
خسرو پرويز صدقيان 1331 شمسی
فردوسی کشکاويج 1331 شمسی
نظامی کوزه رش 1331 شمسی
نوبنياد اولق 1333 شمسی
نوبنياد سيلاب 1333 شمس

‎زلزله هاي هاي بزرگ و مخرب معاصر

زلزله‎هاي بزرگ و مخرب معاصر
آذربايجان
(1900 تا 2005 ميلادي)




دكتر توحيد ملك زاده ديلمقاني
دانشگاه آزاد اسلامي واحد سلماس



الف) مقدمه اي بر زلزله هاي آذربايجان
تاريخي‌آن ‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ و‏‎ آذربايجان‌‏‎ شناختي‌‏‎ زمين‌‏‎ وضعيت‌‏‎ بررسي‌‏‎
نشان‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ ژئوفيزيكي‌‏‎ مختلف‌‏‎ مطالعات‌‏‎ :‎اشاره‌‏‎
مناطق‌‏‎ از‏‎ يكي‌‏‎ تكتونيكي‌ ، ‏‎ لحاظ‏‎ از‏‎ منطقه‌‏‎ اين‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌دهد‏
كمربند‏‎ به‌‏‎ موسوم‌‏‎ زلزله‌‏‎ كمربند‏‎ در‏‎ و‏‎ آسياست‌‏‎ جوان‌‏‎ بسيار‏‎
ميانه‌‏‎ از‏‎ كه‌‏‎ كمربند‏‎ اين‌‏‎.‎دارد‏‎ قرار‏‎ هيماليا‏‎ -‎آلپ‌‏‎ زلزله‌‏‎
آلپ‌ ، ‏‎ مناطق‌‏‎ از‏‎ عبور‏‎ از‏‎ پس‌‏‎ مي‌شود ، ‏‎ شروع‌‏‎ اطلس‌‏‎ اقيانوس‌‏‎
شمال‌‏‎ افغانستان‌ ، ‏‎ پاكستان‌ ، ‏‎ ايران‌ ، ‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ تركيه‌ ، ‏‎
نوار‏‎ و‏‎ رسيده‌‏‎ فيليپين‌‏‎ جزاير‏‎ منطقه‌‏‎ به‌‏‎ تبت‌‏‎ هندوستان‌ ، ‏‎
را‏‎ نوار‏‎ اين‌‏‎ مي‌توان‌‏‎ واقع‌‏‎ در‏‎.‎مي‌آورد‏‎ بوجود‏‎ را‏‎ عريضي‌‏‎
.دانست‌‏‎ زمين‌‏‎ كره‌‏‎ صفحات‌‏‎ جوش‌‏‎ و‏‎ برخورد‏‎ محل‌‏‎
سايزموتكتونيكي‌‏‎ مسائل‌‏‎ حل‌‏‎ براي‌‏‎ كوشش‌هايي‌‏‎ اخير ، ‏‎ سالهاي‌‏‎ در‏‎
توسط‏‎ آذربايجان‌‏‎ آن‌‏‎ ميان‌‏‎ در‏‎ و‏‎ ايران‌‏‎ (ساختي‌‏‎ زمين‌‏‎ لرزه‌‏‎)
همكاران‌‏‎ و‏‎ دئوي‌‏‎ و‏‎ (‎‎‏‏1977و 1972‏‎) مكنزي‌‏‎ ‎‏‏،‏‎(‎‎‏‏1972‏‎) نوروزي‌‏‎
(Seismo Tectonic) سايزموتكتونيكي‌‏‎ مدل‌هاي‌‏‎ قالب‏‎ در‏‎ (‎‏‏1973‏‎)
نگرفتن‌‏‎ نظر‏‎ در‏‎ سبب‏‎ به‌‏‎ الگوها‏‎ اين‌‏‎ ولي‌‏‎ ;گرديد‏‎ ارائه‌‏‎
لرزه‌‏‎ سئوالات‌‏‎ پاسخگوي‌‏‎ نتوانست‌‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ محلي‌‏‎ تكتونيك‌‏‎
و‏‎ تاريخي‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ پراكندگي‌‏‎ و‏‎ گسل‌ها‏‎ وضعيت‌‏‎ ساختي‌ ، ‏‎ زمين‌‏‎
(‎‏‏1362‏‎) بربريان‌‏‎ قول‌‏‎ به‌‏‎ كه‌‏‎ چرا‏‎ گردد ، ‏‎ آذربايجان‌‏‎ معاصر‏‎
مرزهاي‌‏‎ "اساسا‏‎ نوروزي‌‏‎ توسط‏‎ شده‌‏‎ گرفته‌‏‎ بكار‏‎ مرزهاي‌‏‎ بيشتر‏‎
زمين‌‏‎ واقعيت‌هاي‌‏‎ فاقد‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ جغرافيايي‌‏‎ و‏‎ واقعي‌‏‎ غير‏‎
و‏‎ مسائل‌‏‎ اين‌‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎ با‏‎.‎مي‌باشند‏‎ لرزه‌اي‌‏‎ زمين‌‏‎ يا‏‎ ساختي‌‏‎
"آذربايجان‌‏‎ ميكروپليت‌‏‎" دانان‌‏‎ ژئوفيزيك‌‏‎ مطالعات‌‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎ با‏‎
.گرديد‏‎ ارائه‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ براي‌‏‎ مدلي‌‏‎ عنوان‌‏‎ به‌‏‎
اقيانوسي‌‏‎ پوسته‌‏‎ (‎Subdsuction) فرورانش‌‏‎ تئوري‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ براساس‌‏‎
زير‏‎ به‌‏‎ غرب‏‎ در‏‎ آناتولي‌‏‎ اقيانوسي‌‏‎ پوسته‌‏‎ و‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎ خزر‏‎
آمدن‌‏‎ بوجود‏‎ و‏‎ كوهزايي‌‏‎ سبب‏‎ آذربايجان‌‏‎ قاره‌اي‌‏‎ پوسته‌‏‎





گسلها و زلزله هاي معاصر آذربايجان



.است‌‏‎ شده‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ فعال‌‏‎ و‏‎ طولاني‌‏‎ سراسري‌‏‎ گسل‌هاي‌‏‎
كوههاي‌‏‎ كوهزايي‌‏‎ سبب‏‎ آذربايجان‌‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎ فرورانش‌ها‏‎ همين‌‏‎
اروميه‌‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌هاي‌‏‎ آمدن‌‏‎ وجود‏‎ به‌‏‎ و‏‎ تركيه‌‏‎ غربي‌‏‎ مرزي‌‏‎
فرورانش‌‏‎ و‏‎ تركيه‌‏‎ مرزي‌‏‎ كوههاي‌‏‎ غرب‏‎ و‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎ وان‌‏‎ گسل‌‏‎ و‏‎
كوههاي‌‏‎ آمدن‌‏‎ بوجود‏‎ سبب‏‎ قره‌داغ‌‏‎ -‎گوءگجه‌‏‎ اقيانوسي‌‏‎ پوسته‌‏‎
گسل‌‏‎ و‏‎ جنوب‏‎ در‏‎ تبريز‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌‏‎ آمدن‌‏‎ وجود‏‎ به‌‏‎ و‏‎ قره‌داغ‌‏‎
.است‌‏‎ شده‌‏‎ شمال‌‏‎ در‏‎ نخجوان‌‏‎
زلزله‌هاي‌‏‎ همچنين‌‏‎ و‏‎ آذربايجان‌‏‎ تاريخي‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ بررسي‌‏‎
فيزيكي‌‏‎ حركات‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌دهد‏‎ نشان‌‏‎ نيز‏‎ آذربايجان‌‏‎ جاري‌‏‎ قرن‌‏‎
و‏‎ حركات‌‏‎ مطالعات‌‏‎.‎دارد‏‎ وجود‏‎ هم‌‏‎ هنوز‏‎ آذربايجان‌‏‎ پوسته‌‏‎
خفيف‌‏‎ حركات‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌دهد‏‎ نشان‌‏‎ نيز‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ كوهها‏‎ ريزش‌‏‎
منطقه‌‏‎ كوههاي‌‏‎ شكاف‌‏‎ حتي‌‏‎ و‏‎ ريزش‌‏‎ در‏‎ زلزله‌ ، ‏‎ بر‏‎ علاوه‌‏‎ زمين‌ ، ‏‎
سراب ، ‏‎ خلخال‌ ، ‏‎ اردبيل‌ ، ‏‎ گرم‌‏‎ آبهاي‌‏‎است‌‏‎ متجلي‌‏‎ نيز‏‎
و‏‎ قالا‏‎ صايين‌‏‎ سراسكند ، ‏‎ خوي‌ ، ‏‎ سلماس‌ ، ‏‎ زنجان‌ ، ‏‎ بستان‌آباد ، ‏‎
منطقه‌‏‎ در‏‎ نوين‌‏‎ تكتونيكي‌‏‎ فعاليتهاي‌‏‎ از‏‎ ديگري‌‏‎ نشان‌‏‎ غيره‌‏‎
جاي‌‏‎ جاي‌‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ واقعيت‌‏‎ اين‌‏‎ بيانگر‏‎ شواهد‏‎ اين‌‏‎ تمام‌‏‎.‎است‌‏‎
و‏‎ تخريب‏‎ خطر‏‎ معرض‌‏‎ در‏‎ بالقوه‌‏‎ طور‏‎ به‌‏‎ همواره‌‏‎ آذربايجان‌‏‎
به‌‏‎ مناطق‌‏‎ كه‌‏‎ رسيد‏‎ خواهد‏‎ فرا‏‎ روزي‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ مطلق‌‏‎ ويراني‌‏‎
تجربه‌‏‎ را‏‎ زمين‌‏‎ مخرب‏‎ حركات‌‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ كنوني‌‏‎ آرام‌‏‎ اصطلاح‌‏‎
تلخ‌‏‎ وقايع‌‏‎ اين‌‏‎ شاهد‏‎ چند گاهي‌‏‎ از‏‎ هر‏‎ اينكه‌‏‎ كما‏‎ كرد ، ‏‎ خواهند‏‎




.بوده‌ايم‌‏‎
تبريز ، ‏‎ نظير‏‎ آذربايجان‌‏‎ جمعيت‌‏‎ پر‏‎ مناطق‌‏‎ اكثر‏‎ متاسفانه‌‏‎

فعال‌‏‎ بسيار‏‎ مناطق‌‏‎ در‏‎ ميانه‌‏‎ و‏‎ خوي‌‏‎ سلماس‌ ، ‏‎ اردبيل،
ساخته‌‏‎ توانمند‏‎ و‏‎ جوان‌‏‎ فعال‌ ، ‏‎ گسل‌هاي‌‏‎ كنار‏‎ در‏‎ و‏‎ تكتونيكي‌‏‎
ديگر‏‎ حتي‌‏‎ و‏‎ مناطق‌‏‎ اين‌‏‎ مردم‌‏‎ كردن‌‏‎ آگاه‌‏‎ بنابراين‌‏‎.‎شده‌اند‏‎
چگونگي‌‏‎ و‏‎ بالقوه‌‏‎ خطر‏‎ اين‌‏‎ با‏‎ كمتر‏‎ خطر‏‎ معرض‌‏‎ در‏‎ مناطق‌‏‎
ساخت ‌و ساز‏‎ مهندسي‌‏‎ نظر‏‎ از‏‎ چه‌‏‎ طبيعي‌‏‎ بلاي‌‏‎ اين‌‏‎ با‏‎ مقابله‌‏‎
بزرگراهها ، ‏‎ گاز ، ‏‎ و‏‎ نفت‌‏‎ لوله‌هاي‌‏‎ سازي‌ ، ‏‎ ساختمان‌‏‎ شامل‌‏‎
زيرزميني‌ ، ‏‎ كابل‌هاي‌‏‎ شبكه‌‏‎ و‏‎ مخابرات‌‏‎ فاضلاب ، ‏‎ و‏‎ آب‏‎ شبكه‌هاي‌‏‎
بررسي‌‏‎ نظر‏‎ از‏‎ چه‌‏‎ و‏‎ راه‌آهن‌ ، ‏‎ شبكه‌‏‎ بنادر ، ‏‎ فرودگاهها ، ‏‎
ميزان‌‏‎ كاستن‌‏‎ براي‌‏‎ زلزله‌ ، ‏‎ همگاني‌‏‎ آموزش‌‏‎ و‏‎ ايمني‌‏‎ نكات‌‏‎
متخصص‌‏‎ هر‏‎ براي‌‏‎ اساسي‌‏‎ وظيفه‌‏‎ يك‌‏‎ جاني‌ ، ‏‎ تلفات‌‏‎ و‏‎ خسارات‌‏‎
.مي‌باشد‏ زلزله‌‏‎
براي‌‏‎ امروزه‌‏‎ زلزله‌ ، ‏‎ مفهوم‌‏‎:‎زلزله‌‏‎ منشاء‏‎ و‏‎ مفهوم‌‏‎ (‎الف‌‏‎
زمين‌‏‎ سطح‌‏‎ مي‌دانيم‌‏‎ ما‏‎ .‎است‌‏‎ شده‌‏‎ شناخته‌‏‎ مفهومي‌‏‎ دانشمندان‌‏‎
است‌‏‎ داغ‌‏‎ بسيار‏‎ زمين‌‏‎ داخل‌‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ تشكيل‌‏‎ هم‌‏‎ از‏‎ جدا‏‎ صفحات‌‏‎ از‏‎
كنوكسيون‌‏‎ اثر‏‎ در‏‎.‎مي‌شود‏‎ بيشتر‏‎ عمق‌‏‎ افزايش‌‏‎ با‏‎ آن‌‏‎ داغي‌‏‎ كه‌‏‎
كه‌‏‎ ميايد‎‏ بوجود‏‎ زمين‌‏‎ گوشته‌‏‎ در‏‎ متحرك‌‏‎ سلولهايي‌‏‎ ‎‏‏،‏‎(همرفت‌‏‎)‎
.مي‌گردد‏‎ زمين‌‏‎ صفحات‌‏‎ منظم‌‏‎ حركات‌‏‎ حركت‌‏‎ سبب‏‎ سلولها‏‎ اين‌‏‎ تحرك‌‏‎
را‏‎ صفحات‌‏‎ اين‌‏‎ حركت‌‏‎ سرعت‌‏‎ توانسته‌اند‏‎ دانشمندان‌‏‎ امروزه‌‏‎
شكل‌‏‎ سه‌‏‎ به‌‏‎ هم‌‏‎ به‌‏‎ نسبت‌‏‎ صفحات‌‏‎ حركات‌‏‎.‎كنند‏‎ حساب‏‎ وضوح‌‏‎ به‌‏‎
:است‌‏‎ متجلي‌‏‎ زير‏‎
ريفت‌‏‎ آمدن‌‏‎ پديد‏‎ سبب‏‎ و‏‎ مي‌شوند‏‎ دور‏‎ هم‌‏‎ به‌‏‎ نسبت‌‏‎ صفحات‌‏‎ -‎‏‏1‏‎
.اطلس‌‏‎ اقيانوس‌‏‎:‎مانند‏‎.مي‌گردد‏‎
فرورانش‌‏‎:‎مانند‏‎.‎مي‌كنند‏‎ فرورانش‌‏‎ هم‌‏‎ به‌‏‎ نسبت‌‏‎ صفحات‌‏‎ -‎‏‏2‏‎
.ژاپن‌‏‎ الجزاير‏‎ مجمع‌‏‎ تشكيل‌‏‎ و‏‎ پوسته‌ها‏‎
در‏‎ آندرياس‌‏‎ سن‌‏‎ گسل‌‏‎:مانند‏‎.مي‌لغزند‏‎ هم‌‏‎ به‌‏‎ نسبت‌‏‎ صفحات‌‏‎ -‎‏‏3‏‎
.امريكا‏‎
بررسي‌هاي‌‏‎:‎آذربايجان‌‏‎ (‎زمين‌ساخت‌‏‎ لرزه‌‏‎)‎ سايزموتكتونيك‌‏‎ (ب‏‎
كه‌‏‎ مي‌دهد‏‎ نشان‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ سايزموتكتونيكي‌‏‎ و‏‎ تكتونيكي‌‏‎
.دارد‏‎ قرار‏‎ بزرگ‌‏‎ صفحه‌‏‎ سه‌‏‎ شديد‏‎ فشار‏‎ تحت‌‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ پوسته‌‏‎
ازطريق‌‏‎ جنوبشرق‌‏‎ -‎جنوب‏‎ به‌طرف‌‏‎ حركت‌‏‎ در‏‎ توران‌‏‎ صفحه‌‏‎
را‏‎ آذربايجان‌‏‎ خزر‏‎ جنوب‏‎ ميكروپليت‌‏‎ و‏‎ لوت‌‏‎ ميكروپليت‌‏‎
خود‏‎ حركت‌‏‎ در‏‎ نيز‏‎ هندوستان‌‏‎ صفحه‌‏‎.‎مي‌دهد‏‎ قرار‏‎ تحت‌تاثير‏‎
پديده‌‏‎ وقوع‌‏‎ و‏‎ توران‌‏‎ صفحه‌‏‎ با‏‎ برخورد‏‎ ضمن‌‏‎ شمال‌ ، ‏‎ به‌طرف‌‏‎
به‌طور‏‎ هيماليا ، ‏‎ عظيم‌‏‎ كوههاي‌‏‎ تشكيل‌‏‎ و‏‎ تبت‌‏‎ در‏‎ كوهزايي‌‏‎
اثر‏‎ آذربايجان‌‏‎ پوسته‌‏‎ در‏‎ ميكروپليت‌هايي‌‏‎ ازطريق‌‏‎ غيرمستقيم‌‏‎
كه‌‏‎ شمالشرق‌‏‎ به‌‏‎ حركت‌‏‎ ضمن‌‏‎ عربستان‌‏‎ صفحه‌‏‎ بالاخره‌‏‎ و‏‎ كرده‌‏‎
كوههاي‌‏‎ تشكيل‌‏‎ سبب‏‎ مي‌شود ، ‏‎ خليج‌فارس‌‏‎ شدن‌‏‎ بسته‌‏‎ به‌‏‎ منجر‏‎
مطالعات‌‏‎.‎مي‌كند‏‎ وارد‏‎ فشار‏‎ آذربايجان‌‏‎ به‌‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ زاگرس‌‏‎
ميكروپليت‌‏‎ اقيانوسي‌‏‎ پوسته‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌دهد‏‎ نشان‌‏‎ نيز‏‎ ژئوفيزيكي‌‏‎
گرانيتي‌‏‎ بستر‏‎ سنگ‌‏‎ داراي‌‏‎ كه‌‏‎ (خزر‏‎ درياي‌‏‎ جنوبي‌‏‎ قسمت‌‏‎) خزر‏‎
قاره‌اي‌‏‎ پوسته‌‏‎ در‏‎ توران‌‏‎ صفحه‌‏‎ حركت‌‏‎ اثر‏‎ تحت‌‏‎ است‌ ، ‏‎
ايجاد‏‎ و‏‎ طالش‌‏‎ كوههاي‌‏‎ كوهزايي‌‏‎ سبب‏‎ فرورفته‌ ، ‏‎ آذربايجان‌‏‎
با‏‎)‎ Nevor نئوور‏‎ سراسري‌‏‎ گسل‌‏‎ و‏‎ طالش‌‏‎ كوههاي‌‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎
.است‌‏‎
-گوءگجه‌‏‎ ميكروپليت‌‏‎ فرورانش‌‏‎ سبب‏‎ همچنين‌‏‎ توران‌ ، ‏‎ صفحه‌‏‎ حركت‌‏‎
كوهزايي‌‏‎ ايجاد‏‎ بر‏‎ علاوه‌‏‎ شده‌ ، ‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ قره‌داغ‌‏‎
پتانسيل‌‏‎)‎ تبريز‏‎ سراسري‌‏‎ گسل‌‏‎ ايجاد‏‎ سبب‏‎ قره‌داغ‌ ، ‏‎ كوههاي‌‏‎
ايروان‌‏‎ اتمي‌‏‎ تاسيسات‌‏‎ متاسفانه‌‏‎ كه‌‏‎ -‎نخجوان‌‏‎ گسل‌‏‎ و‏‎ مي‌گذرد‏‎
.است‌‏‎ شده‌‏‎ -دارد‏‎ قرار‏‎ گسل‌‏‎ اين‌‏‎ فعال‌‏‎ پهنه‌‏‎ در‏‎
به‌‏‎ آن‌‏‎ فرورانش‌‏‎ سبب‏‎ آناتولي‌‏‎ ميكروپليت‌‏‎ حركت‌‏‎ سو ، ‏‎ ديگر‏‎ از‏‎
و‏‎ تركيه‌‏‎ مرزي‌‏‎ كوههاي‌‏‎ كوهزايي‌‏‎ سبب‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ غرب‏‎
مرزي‌‏‎ كوههاي‌‏‎ شرق‌‏‎ در‏‎ اروميه‌‏‎ درياچه‌‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌هاي‌‏‎ ايجاد‏‎
هر‏‎.‎است‌‏‎ شده‌‏‎ تركيه‌‏‎ مرزي‌‏‎ كوههاي‌‏‎ غرب‏‎ در‏‎ وان‌‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌‏‎ و‏‎
يكسان‌‏‎ سرنوشت‌‏‎ داراي‌‏‎ وان‌‏‎ و‏‎ اورميه‌‏‎ تكتونيكي‌‏‎ درياچه‌‏‎ دو‏‎
گسل‌هاي‌‏‎ فرونشست‌‏‎ در‏‎ دو‏‎ هر‏‎ ديگر‏‎ به‌عبارت‌‏‎.هستند‏‎ تشكيل‌‏‎
در‏‎ درياچه‌‏‎ آب‏‎ بعدها‏‎.‎شده‌اند‏‎ تشكيل‌‏‎ وان‌‏‎ و‏‎ اورميه‌‏‎ سرتاسري‌‏‎
درياچه‌‏‎.‎است‌‏‎ شده‌‏‎ شور‏‎ "تدريجا‏‎ املاح‌‏‎ غلظت‌‏‎ و‏‎ آب‏‎ تبخير‏‎ اثر‏‎
از‏‎ اشباع‌‏‎ و‏‎ غيرعادي‌‏‎ درياچه‌هاي‌‏‎ معدود‏‎ از‏‎ يكي‌‏‎ اورميه‌‏‎
ريخت‌شناسي‌ ، ‏‎ عمق‌ ، ‏‎ مساحت‌ ، ‏‎ به‌‏‎ باتوجه‌‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ مختلف‌‏‎ نمكهاي‌‏‎
چرخه‌‏‎ و‏‎ زيستي‌‏‎ محيط‏‎ سيستم‌‏‎ و‏‎ رسوبات‌‏‎ نوع‌‏‎ آب ، ‏‎ شيميايي‌‏‎ خواص‌‏‎
يوتاي‌‏‎ ايالت‌‏‎ در‏‎ نمك‌‏‎ بزرگ‌‏‎ درياچه‌‏‎ به‌‏‎ زيادي‌‏‎ شباهت‌‏‎ آبي‌ ، ‏‎

.دارد‏ امريكا‏‎
گسل‌‏‎ زياد‏‎ بسيار‏‎ تعداد‏‎ يادشده‌ ، ‏‎ سرتاسري‌‏‎ گسل‌هاي‌‏‎ علاوه‌بر‏‎




سايزموتكتونيك آذربايجان



پتانسيل‌‏‎ داراي‌‏‎ "اكثرا‏‎ كه‌‏‎ دارد‏‎ قرار‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ محلي‌‏‎
زلزله‌زايي‌‏‎ توان‌‏‎ با‏‎ سلماس‌‏‎ جنوب‏‎ گسل‌‏‎ مانند‏‎.‎هستند‏‎ زيادي‌‏‎
پسوه‌ ، ‏‎ ايپك‌ ، ‏‎ وار ، ‏‎ ميشو ، ‏‎ شمال‌‏‎ سلطانيه‌ ، ‏‎ زنجان‌ ، ‏‎ سلماس‌ ، ‏‎ جنوب‏‎
و‏‎ مغان‌‏‎ سلماس‌ ، ‏‎ شمال‌‏‎ سراسكند ، ‏‎ ميشو ، ‏‎ جنوب‏‎ اهر ، ‏‎ جنوب‏‎
در‏‎ تا5/7‏‎ لرزه‌زايي‌ 5/6‏‎ پتانسيل‌‏‎ با‏‎ كه‌‏‎ هرزويل‌‏‎
.هستند‏‎ نوسان‌‏‎
بوده‌اند‏‎ فعال‌‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎ تاريخ‌‏‎ طول‌‏‎ در‏‎ گسل‌ها‏‎ اين‌‏‎ بي‌شك‌‏‎
ميلادي‌‏‎ دوم‌‏‎ سده‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ فقط‏‎ آذربايجانيان‌‏‎ متاسفانه‌‏‎ كه‌‏‎
به‌صورت‌‏‎ آن‌هم‌‏‎ (قبل‌‏‎ سال‌‏‎ هفتصد‏‎ هزارو‏‎ از‏‎ "حدودا‏‎) بعد‏‎ به‌‏‎
اين‌‏‎ طي‌‏‎ در‏‎.‎كرده‌اند‏‎ ثبت‌‏‎ را‏‎ مغشوش‌‏‎ و‏‎ جزئي‌‏‎ "كاملا‏‎
بسيار‏‎ تراكم‌‏‎ با‏‎ آذربايجان‌‏‎ مناطق‌‏‎ از‏‎ بسياري‌‏‎ زلزله‌ها ، ‏‎
.شدند‏‎ كشته‌‏‎ زلزله‌‏‎ هر‏‎ در‏‎ كثيري‌‏‎ جمع‌‏‎ و‏‎ تخريب‏‎ انساني‌‏‎ بالاي‌‏‎
در‏‎ بار‏‎ شش‌‏‎ از‏‎ بيش‌‏‎ تاريخ‌‏‎ طي‌‏‎ در‏‎ تبريز‏‎ شهر‏‎ تنها‏‎ "مثلا‏‎
به‌كلي‌‏‎ م‌‏‎ م‌ ، 1641م‌ ، 1721م‌ ، 1780‏‎ سالهاي‌ 634م‌ ، 858م‌ ، 1042‏‎
زلزله‌هاي‌ 893م‌‏‎ همچنين‌‏‎.‎شدند‏‎ كشته‌‏‎ كثيري‌‏‎ جمع‌‏‎ و‏‎ تخريب‏‎
گنجه‌ ، 1593م‌‏‎ اردبيل‌ ، 1139م‌‏‎ دوين‌ ، 893م‌‏‎ (ق‌‏‎.‎ ه‌‏‎ ‎‏‏15شوال‌ 280‏‎)
چالدران‌ ، ‏‎ و‏‎ ماكو‏‎ ايروان‌ ، 1696م‌‏‎ وان‌ ، 1679م‌‏‎ م‌‏‎ سراب ، 1648‏‎
ميانه‌ ، ‏‎ م‌‏‎ وان‌ ، 1844‏‎ سلطانيه‌ ، 1843م‌‏‎ م‌‏‎ مرند ، 1803‏‎ ‎‏‏1786م‌‏‎
‎‏‏،‏‎(سال‌ 1375‏‎ اسفند‏‎ زلزله‌‏‎ محل‌‏‎ همان‌‏‎ در‏‎ "دقيقا‏‎) اردبيل‌‏‎ ‎‏‏1863م‌‏‎
خلخال‌ ، 1900‏‎ تخت‌سليمان‌ ، 1896‏‎ و‏‎ گروس‌‏‎ ميانه‌ ، 1880‏‎ ‎‏‏1879‏‎
سلماس‌‏‎ (‎شمسي‌‏‎ با 1309‏‎ برابر‏‎) شاماخي‌ ، 1930‏‎ شهر‏‎ خوي‌ ، 1902‏‎
لرزه‌‏‎ بررسي‌‏‎ و‏‎ آذربايجان‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ تاريخ‌‏‎ در‏‎ اردبيل‌‏‎ ‎‏‏1375‏‎
.دارد‏‎ فراواني‌‏‎ مباحثه‌‏‎ جاي‌‏‎ آن‌ ، ‏‎ زمين‌ساخت‌‏‎
تاريخي‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ از‏‎ ما‏‎ اطلاعات‌‏‎ موارد ، ‏‎ اين‌‏‎ عليرغم‌‏‎
پيشرفت‌‏‎ با‏‎.نيست‌‏‎ استوار‏‎ علمي‌‏‎ مشاهده‌‏‎ يك‌‏‎ پايه‌‏‎ بر‏‎ متاسفانه‌‏‎
يك‌‏‎ تهيه‌‏‎ و‏‎ جهان‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ دستگاهي‌‏‎ ثبت‌‏‎ و‏‎ زلزله‌شناسي‌‏‎ علم‌‏‎
در‏‎ زلزله‌شناسي‌‏‎ زلزله‌ها ، ‏‎ بزرگي‌‏‎ بررسي‌‏‎ براي‌‏‎ مناسب‏‎ اشل‌‏‎
ثبت‌‏‎ مي‌توان‌‏‎ خوشبختانه‌‏‎.‎شد‏‎ جديدي‌‏‎ دوره‌‏‎ يك‌‏‎ وارد‏‎ آذربايجان‌‏‎
به‌‏‎ مربوط‏‎ را‏‎ خاورميانه‌‏‎ در‏‎ دستگاه‌‏‎ به‌وسيله‌‏‎ زلزله‌‏‎ اولين‌‏‎
.دانست‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ سرزمين‌‏‎
توانست‌‏‎ (‎Cacaiatore) كاچاتوره‌‏‎ نوع‌‏‎ لرزه‌نگار‏‎ دستگاه‌‏‎
را‏‎ تبريز‏‎ م‌‏‎ سال‌ 1856‏‎ اكتبر‏‎ چهارم‌‏‎ دقيقه‌‏‎ و 9‏‎ زلزله‌ 19‏‎
كنسول‌‏‎ توسط‏‎ كه‌‏‎ زلزله‌نگاري‌‏‎ پايگاه‌‏‎ اين‌‏‎.كند‏‎ ثبت‌‏‎ به‌خوبي‌‏‎
تبريز‏‎ در‏‎ م‌‏‎ سال‌ 1855‏‎ اوايل‌‏‎ در‏‎ خانيكوف‌‏‎.‎ن‌‏‎ تبريز ، ‏‎ در‏‎ روس‌‏‎
بعد‏‎ سالهاي‌‏‎ براي‌‏‎ توانست‌‏‎ بود‏‎ شده‌‏‎ انداخته‌‏‎ به‌كار‏‎
شمار‏‎ بعد ، ‏‎ در سالهاي‌‏‎.‎كند‏‎ ثبت‌‏‎ را‏‎ آذربايجان‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎
زلزله‌ها‏‎ ثبت‌‏‎ براي‌‏‎ مناسب‏‎ دستگاههاي‌‏‎ به‌‏‎ مجهز‏‎ ايستگاههاي‌‏‎
در‏‎ م‌‏‎ سال‌ 1903‏‎ در‏‎.يافت‌‏‎ افزايش‌‏‎ سريع‌‏‎ "نسبتا‏‎ به‌گونه‌اي‌‏‎
بيشتر‏‎ كه‌‏‎ داشت‌‏‎ وجود‏‎ زلزله‌نگاري‌‏‎ ايستگاه‌‏‎ شصت‌ونه‌‏‎ مجموع‌‏‎
دويست‌‏‎ به‌‏‎ سال‌ 1910‏‎ در‏‎ تعداد‏‎ اين‌‏‎.‎بودند‏‎ اروپا‏‎ در‏‎ آنها‏‎
با‏‎ تفليس‌‏‎ ايستگاههاي‌‏‎ نيز‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎.‎رسيد‏‎ دستگاه‌‏‎
فعاليت‌ 1906‏‎) باكو‏‎ ايستگاه‌‏‎ تا 1911 ، ‏‎ سال‌ 1903‏‎ از‏‎ فعاليت‌‏‎
منطقه‌‏‎ زلزله‌هاي‌‏‎ مي‌توانستند‏‎ (‎تا 1939م‌‏‎ و 1927‏‎ تا 1911‏‎
مراكز‏‎ شمار‏‎ سريع‌‏‎ افزايش‌‏‎ اين‌‏‎ به‌رغم‌‏‎.كنند‏‎ ركوردگيري‌‏‎ را‏‎
و‏‎ آذربايجان‌‏‎ در‏‎ آن‌‏‎ توزيع‌‏‎ دستگاهها ، ‏‎ بهبود‏‎ و‏‎ زلزله‌نگاري‌‏‎
تهران‌‏‎ ايستگاه‌‏‎ سال‌ 1958م‌‏‎ در‏‎ تنها‏‎.‎بود‏‎ نامناسب‏‎ آن‌‏‎ اطراف‌‏‎
.شد‏‎ برپا‏‎ سفيدرود‏‎ سد‏‎ در‏‎ فرعي‌‏‎ ايستگاه‌‏‎ يك‌‏‎ م‌‏‎ سال‌ 1962‏‎ در‏‎ و‏‎
به‌كار گرفته شد. ‏‎ تبريز‏‎ مجهز‏‎ ايستگاه‌‏‎ سال ‌65-1964‏‎ در‏‎ بعد‏‎ اندكي‌‏‎


زلزله هاي معاصر بزرگ آذربايجان


1902م (13 فوريه )(شاماخي): در اين سال زلزله اي شهر شاماخي راتكان داده موجب تخريب خانه ها و تلفات به ساكنين شهر و روستاهاي اطراف شد. بربريان (1977) بزرگي اين زلزله را 0/6= Mb برآورد كرده مختصات رو مركزي زلزله را 42/40 درجه شمالي و 71/78 درجه شرقي برآورد كرده است. اين زلزله در ساعت نه و سي و چهار دقيقه و شش ثانيه به وقت جهاني رخ داد.
1924م (19فوريه)(قره داغ، شمالشرق اهر): در اين سال زلزله اي در ساعت شش و پنجاه ونه دقيقه و پنجاه ونه ثانيه به وقت جهاني كوهستانهاي قره داغ را در هم كوبيد(بربريان 1977) كه بزرگي اين زلزله را 7/5= M تا 0/6=M برآورد كرده اند. مختصات رو مركز اين زلزله 90/38 شمالي و 60/47 شرقي تعيين شده است. بربريان (1977) شدت اين زلزله را I =VII در مقياس مركالي اصلاح شده برآورد كرده است.
1930م (6مه )(سلماس): روز سه شنبه 16 ارديبهشت 1309 هـ .ش زلزله اي كه بزرگي آن را 5/5= M درجه برآورد كرده اند سلماس را در ساعت 10صبح تكان داده و باعث خرابي چند دكان و خانه شده تقريباً پانزده نفر تلف شدند و قسمتي از اهالي شهر را تخليه كردند. روستاهاي هفتوان، كوچه ميش و كلشان تخريب شدند در هفتوان، چند خانه به كلي فرو ريخته و يك زن با يك كودك زير آوار ماندند در كوچه ميش و كلشان تقريباً تمام خانه ها تخريب و در هر كدام يك نفر كشته شدند. در روستاهاي ديگر سلماس آسيب ها كمتر بود مثلاً در كهنه شهر، پته‎وئر(Pata ver ) سارنا، پيه جوك (Payajuk) چند خانه فروريخت و بيشتر آنها ترك خوردند در ديگر روستاها نظير محلم، اؤله ، خسروا، ديريش و مغانجوق بيشتر خانه ها ترك خوردند. كمي دورتر از رو مركز زلزله كه آن را بربريان (1977) و بولتن مؤسسه ژئو فيزيك 15/38 درجه شمالي و 75/44 درجه شرقي (منطقه تمر، شورگل) برآورد كرده اند. در روستاهاي حبشي، اختاخانا، يوشانلو، خان تختي، عيان و سنجي تنها چند ديوار ترك خوردند. اين زلزله كه در حقيقت پيش لرزه اصلي زلزله مهيب سلماس بود اين اثر را داشت تا به مردم سلماس و روستا هاي اطراف هشدار ترك خانه ها را بدهد و بدينسان جان خود را از زلزله هاي احتمالي نجات دهند در اين ميان نقش فرمانده سرباز خانه سلماس چشمگير بود. فرمانده پادگان سلماس ضمن هشدار به مردم سلماس از بابت نخوابيدن در زير سقف سنگين خانه‎ها تمام سربازان پادگان سلماس را به حالت آماده باش در خارج پادگان نگه داشته بود كه آمادگي و كمك اين سربازان در فرداي آن زلزله در بولتن هاي مهم زلزله نگاري جهان در ساعت هفت وسه دقيقه و بيست و دو ثانيه به وقت جهاني حدود ساعت ده صبح به وقت محلي ثبت شده است. پانزده ساعت بعد در نيمه شب همانروز زلزله اي با قدرت خيلي بيشتر از اثر اين زلزله سلماس را بكلي تخريب كرد.
1930م(7مه)(سلماس): اين زلزله كه بزرگي آن را بربريان (1974) 4/7=M و مؤسسه ژئوفيزيك 2/7=M برآورد كرده است يكي از مخربترين زلزله‎هاي آذربايجان و شايد منطقه خاورميانه مي باشد بطوريكه سال 1930در تاريخ زلزله شناسي بنام 1930سلماس ثبت شده است. پانزده ساعت پس از پيش لرزه سلماس در نيمه‎شب سه‎شنبه يا در حقيقت بامداد روز چهارشنبه 17 ارديبهشت زلزله اصلي در ان واحد موجب تخريب كامل ديلمقان dilmgan و حدود شصت روستا در دشت سلماس و مناطق حاشيه آن شد. دامنه آسيب‎ها از دشت سلماس به دهستان قطور و مسير علياي زاب در تركيه كشيده شده بود و موجب كشته شدن 2500 تا 4000 نفر در سلماس شد.
اطلاعات دقيق از شمار كشتهها و تخريب روستاها بدين قرار است:
قلعه سر (79 خانوار، دو كشته )
هفتوان (540خانوار، چهاركشته)
خسروآ (280خانوار، سي وچهار كشته، 150گاو تلف)
ملحم (330خانوار،چهل وهشت كشته، 264 گاو تلف)
پته وئر (114 خانوار، يازده كشته )
پيه جوك (130خانوار، سه كشته)
ساورا (626 خانوار، يكصدو پنجاه ويك كشته، هزار گوسفند ويكصدو پنجاه گاو تلف)
آختاخانا (تخريب كامل با چهار كشته)
علي بولاغي (تخريب كامل، بدون كشته)
آق بزره (پنجاه درصد تخريب، يك كشته)
آق زيارت (110خانوار، ده دصد تخريب، بدون كشته)
آشناك (120خانوار، تخريب كامل، بيست و هفت كشته)
اصلانيك (110خانوار، تخريب با بيست و يك كشته)
عيان (270خانوار، پنجاه درصد تخريب با دوازده كشته)
بلقه زان (پنجاه خانوار، ده درصد تخريب بدون كشته)
برديان (با اندكي تخريب)
بوروشقالان (40خانوار، تخريب با چهار كشته)
بوستاك آوار (بدون تخريب)
چارستون (200خانوار، شش درصد تخريب بدون كشته)
چهريق (120خانوار، هفتاد و پنج درصد تخريب با چهار كشته)
چيچك (270خانوار، پنجاه درصد تخريب با پانزده كشته)
دئريك (180خانوار، كلاًتخريب با بيست و پنج كشته)
ديلمقان (18هزار خانوار، تماماً تخريب با يكهزار و صد كشته)
ديريش (390خانوار، با دو كشته)
گبرآوا (140خانوار، تخريب جزئي بدون كشته)
قره باغ (2400خانوار، سي درصد تخريب سه نفر كشته)
قره قشلاق (1650خانوار، تخريب جزئي بدون تلفات)
قيزيل جا (420خانوار، تخريب با سه كشته)
قيزيل كندي (40خانوار، پنجاه درصد تخريب با يك كشته)
گوبه (120خانوار، بيست و پنج در صد تخريب بدون كشته)
قولان (90خانوار، بعضي خانه ها خراب بدون كشته)
گوزيك (تماماً تخريب)
هفتوان (540خانوار، تخريب با چهار كشته)
حاجي عفان (90خانوار بدون تخريب)
خانيك (تخريب كامل با دو كشته)
هوده‎ر (360خانوار، تماماً تخريب بدون كشته)
كهريز (50خانوار، تخريب با يك كشته)
كانيان (600خانوار، تخريب جزئي بدون كشته)
خان تختي (180خانوار، تخريب بدون كشته)
كوزه‎ره‎ش (تخريب كامل با سي وپنج كشته)
كهنه شهر (2290خانوار، تخريب كامل با سيصد و هفتادكشته)
مين گؤل (120خانوار، پنج درصد تخريب با دو كشته)
نظر آوا (130خانوار، تماماً تخريب با سي كشته)
سيلاب (600خانوار، تخريب جزئي با يك كشته)
سارمان آوا (170خانوار، قسمتي خراب با هشت كشته)
سنجي (120 خانوار، تماماً تخريب با بيست ويك كشته)
شورگؤل (330خانوار، سي درصد تخريب بدون كشته)
صوفي آباد (60خانوار، تخريب با يازده كشته)
اوله (1200خانوار، تماماً تخريب با دوازده كشته)
وردان (480خانوار، تخريب با بيست وپنج كشته)
ينگي جي (110خانوار، تماماًتخريب با هيجده كشته)
زين دشت (تقريباً تخريب )
گولادر (30خانوار، تخريب كامل با شش كشته)
گول اوزان (تماماً تخريب)
حبشي (690خانوار، تخريب با دو كشته)
هبلران (90خانوار، تخريب با سي وپنج كشته)
حمزه كندي (330خانوار، تخريب كامل با شانزده كشته)
حق وئران (تخريب كامل)
ايستي سو (تخريب جزئي بدون كشته)
كل آشان (180خانوار، تخريب با نوزده كشته)
كشكاويچ (120خانوار، با پانزده درصد تخريب، دو كشته)
خورخورا (40خانوار، تخريب با دو كشته)
لشكيران (120خانوار، تخريب بدون كشته)
ممقان (600خانوار، تخريب با هشتاد و پنج كشته)
مغانجوق (1800 خانوار، تماماً تخريب با هفتاد و پنج كشته)
صدقيان (1050خانوار، تماماً تخريب با شصت كشته)
سراي ملك (960 خانوار تماماً تخريب با هشتاد و دو كشته)
سارنا (180خانوار، تخريب با هيجده كشته)
شيدان (90خانوار، تماماً تخريب با بيست ويك كشته)
سلطان احمد (1200خانوار، بيست درصد تخريب بدون كشته)
تمر (660خانوار، تماماً تخريب با پنجاه و دو كشته)
اوربان (390خانوار، تقريباً تخريب بدون كشته)
يوشانلو (420خانوار، تخريب بدون كشته)
زئوه‎جيك (240خانوار، تخريب با ده كشته)
زولا (70خانوار، تخريب با سه كشته)
پس از اين زلزله وحشتناك يك عده تقريباً سيصد نفري كه در زير آوارهاي شهر مانده بودنددر نتيجه مجاهدت سربازان سلماس از زير خاك بيرون آورده شده و در مريضخانه‎هاي موقت ارتش كه به وسيله چادرهايي تهيه شده بود تحت معالجه قرار گرفتند. نان وغذا به وسيله اتومبيل هاي امداد از نقاط ديگر آذربايجان به سلماس حمل و وسايل آسودگي اهالي و مجروحين كاملاً فراهم شد. منصور والي وقت آذربايجان و سرتيپ حسن خان مقدم (ظفرالدوله) فرمانده لشكر شمالغرب و چند نفر از رؤسا براي بازديد نقاط زلزله زده از تبريز وارد سلماس شدند و وجوه زيادي از طرف دولت و شير وخورشيد سرخ (هلال احمر فعلي) بين زلزله زدگان تقسيم گرديد. در اورميه نيز پس از دريافت خبر زلزله در سلماس و تخريب كامل سلماس فوراً هيئت مؤسسه شير و خورشيد سرخ (سابق ) اورميه تشكيل و موضوع كمك و مساعده به زلزله زدگان سلماس مطرح و بلافاصله آقاي حاج امير نظمي افشار از اعضاء پيشقدم در امور خيريه و عضو جمعيت مزبور با آقاي دكتر علي احمدخان مقاديري دارو و ساير مايحتاج لازم را برداشته براي معاينه و معلجه مجروحين به سلماس عزيمت كردند. دكتر امير اعلم رئيس جمعيت شير و خورشيد سرخ (سابق) مركز و پزشك مخصوص دربار به اورميه رفته و از آنجا وارد سلماس شده و همراه با دو پزشك همراهي به معالجه مردم پرداختند. دكتر حسينقلي صفي زاده فارغ التحصيل پزشكي از روسيه كه اصلاً از اهالي قره باغ آذربايجان بوده و در اثر حمله ارامنه به قريه عربلرماكو آمده بود (1297ش) و در سال 1302 شمسي با درجه سرگردي در خدمت ارتش بود، در آن زلزله وحشتناك به معالجه زلزله زدگان پرداخت. نجات يافتگان بعدها شرح مي دادند كه دكتر بي آنكه وقت استراحت داشته باشد خوراك خود را در دستمالي مي پيچد و روزها پي در پي مشغول معالجه زخمي ها مي شد. اتفاقاً روزي پس از سه روز بي خوابي در اتاق پشت ميزش به خواب مي رود و در همان حال خواب، زلزله ديكري رخ مي دهد و ديوارهاي اتاق فرو ريخته و دكتر زير سقف مي ماند. او را پس از هشت ساعت زنده ولي مجروح از زير خاك در مي آورند.
جهانگردي بنام «اوون تويدي» كه در آن زمان در تبريز به سر مي‎برد اوضاع تبريز را در سفرنامه خود شرح مي دهد:« از مدت اقامتمان در تبريز خاطره هاي بزرگ ولي غيرمنتظره و ناخوشايند هم داريم و آن اين است كه يكروز داشتيم با كنسول انگليس و خانمش ـ كه بعلت ميهمان نوازي آنان در سراسر اقامتمان هاي در آن شهر به ما بسيار خوش گذشت ـ ناهار مي خورديم. درست هنگامي كه به خوردن ولووانت نوعي پيش غذا مشغول شديم ناگهان شهر با يك زلزله شديد تكان خورد كه بيش از يك دقيقه طول نكشيد و بسيار هراس انگيز بود. همه يكباره از روي صندلي هايمان جستيم كه به بيرون فرار كنيم ولي براي مدت شايد ده ثانيه پنجره اي كه رو به باغ بود بسته شد و هر كاري كرديم نتوانستيم آنرا باز كنيم و من در آن لحظه نوميدانه با تمام وجودم هراس را حس كردم، ساختمان كنسولگري مي جنبيد و اينسو آنسو مي رفت و من مانند عكس هايي كه به ديوار آويزان بودند، خالي بودن زير پايمان را احساس مي كردم. شايد بيش از يك ربع ساعت نشد كه دوباره خوردن ناهار را از سر گرفتيم و من براي نخستين بار حس كردم كه غذاي به آن خوبي ديگر در دهانم مزه ندارد. هنگامي كه دوباره هيجانهاي اين پيشامد در گفتگو بوديم، خبر رسيد كه زلزله باعث ويراني يكي از كوچه هاي داخلي بازار شده و هشت تن زير ديوار و آوار مانده كشته شده اند.» در تبريز اكثر سيم هاي برق قطع و آب حوض ها جهيد. در بندر شرفخانه نيز موجهاي مهيب درياچه اورميه باعث صدمه به كشتي ها و اداره كشتيراني شده و روز چهارشنبه گروهي از مردم وحشتزده سلماس براي اطلاع دادن اين واقعه به تبريز و كمك خواستن از مقامات با پاي پياده و دوان دوان از كرانه درياچه اورميه خود را به شرفخانه رسانده بودند. چون همه سيمهاي تلفن و تلگراف سلماس و تبريز قطع شده بودند.
پس از زلزله در 10كيلومتري شمال گسل سلماس يك چشمه آب گازدار هيجده درجه بوجود آمد كه در سلماس زلزله بولاغي (چشمه زلزله) ناميده شد. اين چشمه بعدها پس از زلزله ها مخصوصاً زلزله 22 ژوئن 1973 سلماس رنگ گل به خود گرفت. در نتيجه اين زلزله سطح ايستابي منطقه موقتاً بالا رفته و مناطق پست را آب فرا گرفت اما به زودي به سطح پيشين خود فرو نشست. آب درياچه كه خيلي پايين رفته بود به تدريج بالا آمد و زمين لغزشهاي متعدد در دره سلماس و در شيبهاي لشكران و ساير مناطق رخ داد كه ريزش تپه هاي باستاني هفتوان تپه و ديريش تپه قابل ملاحضه بود. امبرسيز(1982) شعاع تخريب زلزله را 23 كيلومتر و شعاع احساس را350 كيلومتر برآورد كرده است يعني اين زلزله در بغداد و تفليس احساس شده است.
اين زلزله گسلشي همراه بود كه هنوز هم قابل مشاهده است و مي توان آنرا بر روي زمين به گونه اي ناپيوسته در طول حدود شانزده كيلومتر از شمالغرب شورگؤل (shor gol) تا همسايگي كهنه شهر دنبال كرد. در بيشتر مسير آن كه داراي گراي 300درجه است مي توان درباره جهت جنبش واقعي گسل جنوب سلماس داوري كرد كه راستگرد است اما بجز در دو نقطه جابجايي افقي راستگرد يك و 4 متري قابل اندازه گيري است. مقدار جنبش را نمي توان تعيين كرد. بين شورگؤل و محل تقاطع گسلش با زولاچاي، طرف شمالشرقي شكستگي گسله پايين افتاده است. مقدار جابجايي قائم متغير است و در برخي جاها افت ظاهري به 4 تا6 متر مي رسد. اثر گسيختگي پس از كهنه شهر ديگر قابل مشاهده نيست با اين همه اطلاعات محلي دلالت بر آن دارد كه اين اثر در طول شش تادوازده كيلومتر ديگر در همان راستا در طول كناره جنوبغرب دوشوان چاي ادامه داشته است. در شمالغرب دئريك، شكستگي گسله ديگري را در سنگ و آبرفت ميتوان ديد كه در طول حدود سه كيلومتر با گراي 50تا 60 درجه كشيده شده و طرف غرب آن پايين افتاده است. رشته پس لرزه ها در حدود سه ماه ونيم دنباله داشت و بزرگترين پس لرزه در 8 مه (18 ارديبهشت) سبب ريزش در شرفخانه، خوي و قوطور شد. در دشت سلماس نصف روستاي شكريازي نابود و چهار نفر كشته شد. اين پس لرزه همچنين روستاهاي گيوران، ميرعمر، راويان و چاليان در جنوب قوطور را كه پيشاپيش در اثر لرزه اصلي ويران شده بود تقريباً به كلي ويران و به ناحيه اي كه در اثر لرزه اصلي زيان شديدي نديده بود به سختي آسيب رساند. در اين زلزله اكثر آثار باستاني سلماس، مساجد و بقاع قديمي، مناره قرون وسطي‎يي ميرخاتون، پلهاي قديمي از بين رفت.
پس از استقرار آرامش در سلماس، شهر جديدي در يك كيلومتري ديلمقان ـ در محل فعلي شهر سلماس با نقشه صحيح شهر سازي و مهندسي و به صورت شطرنجي مهندس اسدالله خاورزمين احداث و به هر يك از اهالي شهر ويران شده سلماس قطعه زمين مناسبي جهت خانه سازي و اسكان داده شد. از ويرانه هاي سلماس امروزه چيزي باقي نمانده است، بجز پايه ديوارهاي مسجد آقا«آقامچيدي» و سنگهاي منشوري شكل ستونهاي مسجد كه جاي دارد محل اين آثار توسط ميراث فرهنگي حصار كشي شده و بعنوان يادگاري از زلزله مشهور و ويرانگر 1930م سلماس براي آيندگان جهت عبرت و برنامه ريزي اصولي جهت تلاش براي بسط دانش زلزله شناسي و مهندسي زلزله در منطقه استفاده گردد.
1931م(27آوريل)(زنگه زور): زلزله اي بزرگ به بزرگي 5/6= M منطقه زنگه زور در شمال ارس را درهم كوبيد. اين زلزله د ر ساعت شانزده و پنجاه دقيقه و پنجاه و چهار ثانيه به وقت G MT در مختصات 45/39 درجه شمالي و 46 درجه شرقي به وقوع پيوسته است.
1965م(10فوريه)(جنوبشرق بستان آباد، تبريز): زلزله اي به بزرگي 1/5= M در ساعت شانزده و نه دقيقه و پنجاه ثانيه به وقتG MT منطقه بستان آباد و روستاي علي خلج را درهم كوبيده، هفت روستا تخريب و نزديك به پنج نفر كشته شدند. مختصات اسپي سنتري زلزله 4/37 درجه شمالي و 1/47 درجه شرقي بوده است(شكل 26).
1966م(20مارس)(ماكو): در اين سال سلسله زلزله هايي كه ار 20مارس 1966 م شروع شد ماكو و روستاهاي شمال آنرا به شدت تكان داد. در اثر شوك اصلي اين زلزله در 20مارس (اواخر اسفند) در روستاي دانالو، دو خانه فرو ريخته و در روستاهاي قره تپه، قيزيل داغ، هنديوار و ميلان خانه ها ترك دار شدند.اينزلزله در محدوده روستاهاي دارقاگؤلي، باغ ب، قايوت، كيشميش تپه، بازرگان، ياريم قيه و قره عيني هيچ تخريبي نداشته و فقط سبب تكان مختصر مناطق فوق الذكر شده بود. شدت احساس اين زلزله در مناطق فوق I=VI برآورد شده است. طي 19 مارس تا 8 آوريل 1996 بيش از 40زلزله منطقه ماكو را تكان داد بنابراين مي توان زلزله 1966ماكو را از نوع دسته و گروه زلزله (swarm ) دانست كه در نوع خود در آذربايجان بي نظير است(شكل 27).
1968م(29آوريل)(ماكو): در ساعت 8 شب دوشنبه 9 ارديبهشت 1347 شمسي زلزله اي به بزرگي 3/5=M بدون هيچ پيش لرزه اي مساحتي بين هشت هزار كيلومتر مربع در شمالغرب آذربايجان را تكان داده موجب تخريب مناطق وسيعي در ماكو و روستاهاي اطراف شد. اپي سنتر اين زلزله در 20كيلومتري غرب ماكو در 28/38 درجه شمالي و 30/44 درجه شرقي ذكر شده است. در اثر اين زلزله بيش از 90روستاي ماكو آسيب ديده و ده روستا بطور صد درصد نابود و سي و هفت تن نيز كشته و چندين صد راس گاو و گوسفند در زير آوار تلف شدند(شكل27).
1970م(14مارس)(خوي): در اثر زلزله اي به بزرگي 3/5= M شهر خوي تكان خورده و ناحيه بدلان در غرب شهر خوي تخريب و بيش از چهار نفر در اثر زلزله كشته شد. اين زلزله در ساعت پنج و بيست و يك دقيقه و چهل و چهار ثانيه در عمق 23 كيلومتري زمين در مختصات رو مركزي 6/38 درجه شمالي و 7/44 درجه شرقي رخ داد(به نقل از USCGS). اين زلزله را مي توان به گسل وار منسوب دانست(شكل 27).
1970م (4اكتبر)(پسوه): در پاييز سال 1349 زلزله اي به بزرگي 5/5= M منطقه پسوه پيرانشهر را به شدت تكان داده خسارات و تلفاتي چند در منطقه به بار آورد. اين زلزله را مي توان به گسل پيرانشهر مربوط دانست.
1976م(24نوامبر )(چالديران): در ساعت سه وپنجاه و دو دقيقه بعد از ظهر به وقت محلي زلزله اي به بزرگي 3/7= Ms منطقه چالديران و روستاهاي اطراف را به شدت در هم كوبيد. دامنه تخريب حتي به طرف تركيه هم كشيده شده بود. بولتن هاي زلزله نگاري اين زلزله را در مختصات رومركز 121/39 درجه عرض شمالي و 029/44 درجه طول شرقي در عمق سي وشش كيلومتري زمين ثبت كرده اند(شكل 27).
زلزله بزرگ ديگر تقريباً چهاده ثانيه بعد به بزرگي 5/5= M منطقه مجاور را درهم كوبيد و سه ساعت بعد نيز زلزله اي به بزرگي 0/5=M همان منطقهرا بشدت تكان داده بر خرابيها افزود. در اثر اين زلزله زمين به اندازه 5/2 متر شكافته شد. دامنه تخريب در طرف تركيه وسيعتر بود بطوريكه 109 روستاي منطقه چالديران تركيه صددرصد تخريب شده و بيش از چهار هزار نفر كشته شدند. در طرف آذربايجان نيز بيش از هزار خانه در 45 روستاي زير تخريب و نزديك به شش نفر كشته شدند: روستاي داوشان تپه سه نفر كشته و چهار نفر مجروح، مسجدلو يك نفر كشته و يك زخمي، و روستاهاي زير تقريباً صدمه ديدند: شيخ لوي عليا و سفلي، ناوار، يئكه ماله عليا و سفلي، ساق ريزك، دهكان، ماندلاخ، زولول، مهواز، نبي كندي، واليك داش، عموخانزادعليا وسفلي، سوغاليك، تاقي كان، چانقالو، جبارلو، وكيلي، مجنون، يزدخان، تيگيني علياو سفلي، چخوركندي، سادال، زاويه سفلي و عليا، تزه كند، عرب ديزج، قولي ديزج، خزرلو، قاشقابولاق، مسجدلو، دميرچي، آغ دوز، قاراجا بولاغي، محلم لو، مسجدچي ، ماموخ آباد، مسجدلر، بالاساروار، كليساكندي، بداولي، گول ماجدين، داكئح داش. در كليسا كندي ديوار يك مسجد و چند خانه فرو ريخت، در قره عيني خانه ها ترك خوردند وزمين لغزش ها و سنگ ريزشهاي چندي در مسجدلو، زاويه و ماكو گزارش شده است. اين زلزله در قره ضياءالدين، علمدار، مرند، سلماس، تبريز،خوي و ماكو نيز احساس شد. پس لرزه ها ماهها پس از زلزله اصلي ادامه داشت كه بزرگترين آنها بيش از 5=M درجه بزرگي داشت.
1996م(28فوريه)(اردبيل): زلزله اي به بزرگي 5/5= M b ساعت چهارو بيست وهفت دقيقه و بيستوهشت ثانيه به وقت محلي روز جمعه دهم اسفند 1375 اردبيل و روستاي اطراف را به شدت تكان داده و چندين روستا بطور كامل تخريب شدند. در روستاهاي گلستان، جوراب، تجرق، آتشگاه وراجستان كه تخريب صددرصد بود شدت زلزله به I =VIII در مقياس مركالي برآورد شده است. در اين زلزله بيش از هزار نفر كشته و دوهزار و ششصد تن از روستائيان مجروح شدند. تحليل ها نشان مي دهد ساز و كار ژرفي زلزله روند شمالي- جنوبي با جابجايي راستالغز چپگرد مي باشد. زلزله مزبور با پس لرزه هاي متعدد همراه بود كه بزرگي بعضي از آنها به 4 مي رسيد.




بحث‌‏‎ و‏‎ نتايج‌‏‎
گسل‌هاي‌‏‎ كنار‏‎ در‏‎ آذربايجان‌‏‎ شهرهاي‌‏‎ اكثر‏‎ گرديد‏‎ ملاحظه‌‏‎ -‎‎‏‏1‏‎
و‏‎ لرزيده‌‏‎ كرات‌‏‎ به‌‏‎ تاريخ‌‏‎ طول‌‏‎ در‏‎.‎شده‌اند‏‎ بنا‏‎ كواترنر‏‎
اردبيل‌ ، ‏‎ شهرهاي‌‏‎) است‌‏‎ شده‌‏‎ تخريب‏‎ به‌كلي‌‏‎ يا‏‎ و‏‎ ديده‌‏‎ صدماتي‌‏‎
نزديك‌‏‎ اينده‌‏‎ در‏‎ اينكه‌‏‎ احتمال‌‏‎ بنابراين‌‏‎ ‎‏‏،‏‎(‎سلماس‌‏‎ و‏‎ تبريز‏‎
به‌‏‎ توجه‌‏‎ بنابراين‌‏‎.‎است‌‏‎ فراوان‌‏‎ دهد ، ‏‎ روي‌‏‎ حوادثي‌‏‎ چنين‌‏‎
و‏‎ آذربايجان‌‏‎ زمين‌ساخت‌‏‎ لرزه‌‏‎ گسل‌ها ، ‏‎ مكانيسم‌‏‎ شناخت‌‏‎
.گيرد‏‎ قرار‏‎ توجه‌‏‎ مورد‏‎ بايد‏‎ منطقه‌ ، ‏‎ در‏‎ زلزله‌شناسي‌‏‎ مطالعات‌‏‎
در‏‎ ما‏‎ ضعف‌‏‎ اين‌‏‎.‎طبيعت‌‏‎ خشم‌‏‎ نه‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ الهي‌‏‎ خشم‌‏‎ نه‌‏‎ زلزله‌‏‎ -‎‏‏2‏‎
را‏‎ پديده‌‏‎ اين‌‏‎ با‏‎ مقابله‌‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ طبيعي‌‏‎ پديده‌‏‎ اين‌‏‎ شناخت‌‏‎
زلزله‌‏‎ بحران‌‏‎ ستاد‏‎ تاسيس‌‏‎ صورت‌‏‎ در‏‎ ليكن‌‏‎ است‌‏‎ كرده‌‏‎ دشوار‏‎
(ب‏‎.‎زلزله‌‏‎ همگاني‌‏‎ آموزش‌‏‎ (‎الف‌‏‎ اهداف‌‏‎ براي‌‏‎ آذربايجان‌‏‎ براي‌‏‎
به‌‏‎ توجه‌‏‎ (‎ج‌‏‎ هلال‌احمر‏‎ از طريق‌‏‎ امدادرساني‌‏‎ در‏‎ همگاني‌‏‎ آموزش‌‏‎
حدودي‌‏‎ تا‏‎ مي‌توانيم‌‏‎ آتش‌نشاني‌ ، ‏‎ و‏‎ اورژانسي‌‏‎ و‏‎ ايمني‌‏‎ مسائل‌‏‎
.بكاهيم‌‏‎ تلفات‌‏‎ تعداد‏‎ از‏‎
و‏‎ زلزله‌‏‎ براي‌‏‎ آمادگي‌‏‎ به‌عنوان‌‏‎ مي‌شود‏‎ پيشنهاد‏‎ -‎‏‏3‏‎
انتخاب‏‎ مشخصي‌‏‎ روز‏‎ مردم‌ ، ‏‎ براي‌‏‎ زلزله‌‏‎ اهميت‌‏‎ كردن‌‏‎ خاطرنشان‌‏‎
.گردد‏‎ اعلام‌‏‎ و‏‎
موضوع‌‏‎ به‌‏‎ عمران‌ ، ‏‎ و‏‎ و ساز‏‎ ساخت‌‏‎ مسائل‌‏‎ در‏‎ مي‌شود‏‎ پيشنهاد‏‎ -‎‎‏‏4‏‎
متخصصان‌‏‎ صحيح‌‏‎ تربيت‌‏‎ جهت‌‏‎ و‏‎ شود‏‎ داده‌‏‎ بيشتري‌‏‎ اهميت‌‏‎ زلزله‌‏‎
رشته‌هاي‌‏‎ و‏‎ عمران‌‏‎ رشته‌‏‎ در‏‎ دانشگاهها‏‎ تمام‌‏‎ در‏‎ عمران‌‏‎
تدريس‌‏‎ اجباري‌‏‎ درس‌‏‎ يك‌‏‎ به‌عنوان‌‏‎ زلزله‌‏‎ مهندسي‌‏‎ درس‌‏‎ وابسته‌ ، ‏‎
.شود‏‎
شهرداريها ، ‏‎ شهرسازي‌ ، ‏‎ و‏‎ مسكن‌‏‎ وزارت‌‏‎ شهرسازي‌ ، ‏‎ مسائل‌‏‎ در‏‎ -‎‏‏5‏‎
ژئوفيزيكي‌‏‎ مطالعات‌‏‎ به‌‏‎ وابسته‌‏‎ ادارات‌‏‎ ساير‏‎ و‏‎ مسكن‌‏‎ بنياد‏‎
نظير‏‎ شهري‌‏‎ عمران‌‏‎ طرحهاي‌‏‎ در‏‎ و‏‎ داده‌‏‎ اهميت‌‏‎ مناطق‌ ، ‏‎ در‏‎
قوي‌‏‎ فشار‏‎ كابلهاي‌‏‎ و‏‎ نفت‌‏‎ و‏‎ گاز‏‎ و‏‎ فاضلاب‏‎ و‏‎ آب‏‎ لوله‌گذاري‌‏‎
.آيد‏‎ به‌عمل‌‏‎ كافي‌‏‎ توجه‌‏‎ زلزله‌‏‎ موضوع‌‏‎ به‌‏‎ مخابرات‌‏‎ و‏‎ برق‌‏‎
شهرهاي‌‏‎ از‏‎ يك‌‏‎ هر‏‎ در‏‎ زلزله‌‏‎ پهنه‌بندي‌‏‎ ريز‏‎ مطالعات‌‏‎ -‎‎‏‏6‏‎
كلان‌شهري‌‏‎ توسعه‌هاي‌‏‎ اساس‌‏‎ به‌عنوان‌‏‎ و‏‎ آغاز‏‎ آذربايجان‌ ، ‏‎
.گيرد‏‎ قرار‏‎ توجه‌‏‎ مورد‏‎
و‏‎ كوهها‏‎ دامنه‌‏‎ در‏‎ نامناسب‏‎ موقعيت‌‏‎ داراي‌‏‎ روستاهاي‌‏‎ -‎‏‏7‏‎
است‌ ، ‏‎ Landslide لغزش‌‏‎ زمين‌‏‎ پديده‌‏‎ مستعد‏‎ كه‌‏‎ تند‏‎ شيبهاي‌‏‎
امن‌‏‎ مكانهاي‌‏‎ به‌‏‎ اولويت‌‏‎ رعايت‌‏‎ با‏‎ به‌مرور‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ شناسايي‌‏‎

.شوند‏‎ داده‌‏‎ انتقال‌‏‎




منابع فارسي :
1- امبرسيز.ن.ن.وملويل.چ.پ.،1370، تاريخ زمين لرزه هاي ايران، ترجمه: رده، 1. ناشر آگاه، تهران
2- باباخاني .ع.،ف.،1376،شرح نقشه زمين شناسي چهارگوش اردبيل به مقياس 000/250/1، سازمان زمين شناسي كشور، تهران
3- باهر طالاري. ط.،شاد. هـ، 1376، بررسي علل لغزش شيب هاي بزرگراه شمال تبريز و ارائه روش هاي بهينه جهت تثبيت. دومين سمينار زمين لغزه، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
4- بربريان.م.،قريشي.م.،1366، پژوهش و بررسي لرزه زمين ساخت كاربردي، خطر زمين لرزه، گسلش در گستره درياچه تكتونيكي اورميه، سازمان زمين شناسي كشور، شماره گزارش؟
5- پدرامي.م.، حسين خان ناظري. ن.، عبدالهي.م.ر.،1372، مطالعات زمين شناسي مهندسي و ژئوتكنيك در كوي افسران- خوارزمي و پيرامون آن، شهرك وليعصر تبريز، وزارت معادن و فلزات
6- پيمان.م.،مقدسي موسوي .م.،1366 خطر زمين لرزه در شهر تبريز، مجله فيزيك زمين و فضا، مؤسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران، جلد شانزدهم و هفدهم، شماره 1-2
7- توكلي.ب.،1372، مباني خطر زمين لرزه اي، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله،تهران
8- حيدري .م.،زارع.م.، 1374، بررسي مقدماتي لرزه خيزي، لرزه زمين ساخت و خطر رويداد زمين لرزه گسلش در پهنه استان زنجان، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
9- داس.ب.ام.،1371، اصول مهندسي ژئوتكنيك، ترجمه طاحوني،انتشارات دانشگاه تهران
10- ذكاء. ي.،1368، زمين لرزه هاي تبريز، انتشارات كتابسرا، تهران
11- روبو.م.،كوپن.ر.،1369، جابجايي قاره ها، ترجمه مهندس دنبلي، انتشارات علمي فرهنگي تهران
12- سازمان زمين شناسي كشور، 1362 پروژه ژئوديناميك(زمين پيمايش در ايران)، گزارش شماره 51
13- سازمان زمين شناسي كشور، دگر ريختي قاره اي در فلات ايران زمين، شماره 52
14- سياهپوش.م. ت.، 1370، پيدايش تمدن در آذربايجان، انتشارات قومس، تهران
15- سيد. اچ. بي، ادريس. آي. ام.، 1374، حركتهاي زمين و روانگرايي خاك در حين زلزله، ترجمه سعيد منتظرالقائم، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله ،تهران
16- شاه پسندزاده. م و، زارع.، 1374، بررسي مقدماتي لرزه خيزي، لرزه زمين ساخت و خطر زمين لرزه،گسلش در پهنه استان آذربايجان شرقي، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
17- شريعت جعفري.م.،1375، زمين لغزش مباني و اصول پايداري شيب هاي طبيعي، انتشارات سازه تهران
18- شريف زاده، رضا،؟، مجموعه مقالاتي در خصوص بلاياي طبيعي ئ حوادث غيرمترقبه، ناشر؟ تهران
19- شهرابي. م.، 1373، شرح نقشه زمين شناسي چهارگوش اورميه به مقياس 1:250000، سازمان زمين شناسي كشور، تهران
20-شهرابي. م.، 1360، گزارش مختصري از رخساره درياچه اي زمان هولوسن و تغييرات آب و هوايي درياچه فوق اشباع از نمك اورميه، سازمان زمين شناسي كشور، گزارش داخلي
21- علي پور.ف.، كمك پناه. ع.، 1376، بررسي زمين لغزه شهرك وليعصر تبريز و ارائه روش پايدارسازي، ارائه شده در دومين سمينار زمين لغزه، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
22- فهمي. م.ح.، ايرجي.، 1365، زمين شناسي و معادن آذربايجان غربي، ناشر؟ خوي
23- قلي يوف.ن.، 1359، تاريخ آذربايجان ترجمه ح. صديق، انتشارات گوتنبرگ تهران ناشر؟ تهران
24- قنبري. ع.، 1363، مطالعه زمين شناسي، تكتونيك و سايزمو تكتونيك منطقه خوي در آذربايجان دانشكده فني، دانشكاه تبريز، كتاب چاپ نشده، نزد مؤلف
25- قنبري.ع.، 1372، مطالعه اجمالي گسل شمال تبريز، اولين كنفرانس بين المللي بلاياي طبيعي، ناشر؟ تهران
26- قنبري. ع.، 1373، گزارش مطالعات تفضيلي، مسائل زمين شناسي مهندسي ژئوتنيك شهرك لاله تبريز
27- قنبري.ع.1376، گزارش مقدماتي زمين لرزه 10اسفند 1375 اردبيل، دانشكده فني، دانشگاه تبريز، مقاله نزد نگارنده تكتونيك شهرك لاله تبريز، دانشكده فني دانشگاه تبريز، گزارش نزد مؤلف
28- قريشي.م.،برزگر.ف.، 1370، توان(پتانسيل) لرزه خيزي گستره آذربايجان در پيوند با برنامه ريزي شهرها، مجموعه مقالات طرح ريزي كالبدي، وزارت مسكن وشهرسازي، تهران
29- كمك پناه.ع.، منتظرالقائم.س.، چدني .ا.ج.، 1373، پهنه بندي زمين لغزه در ايران جلد اول، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله تهران
30- كمك پناه.ع. 1376، مطالعات زمين شناسي مهندسي لغزش كوي وليعصر تبريز، ارئه شده در دومين سمينار لغزه و كاهش خسارتهاي آن، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، تهران
31- مدني، شفيعي، 1371، زمين شناسي عمومي، انتشارات دانشگاه صنعتي اميركبير، تهران
32- مظفريان. پ.، كماليان.ن.، مهرابيان.ش.، 1372، زمين لرزه هاي ايران از سال 1900تا 1992 ميلادي، گزارش علمي شماره 77، مؤسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران
33- معماريان.ح.، 1371، زمين شناسي براي مهندسين، ناشر دانشگاه تهران، صص 350-324
34- معماريان.ح.، 1374، زمين شناسي مهندسي و ژئوتكنيك، ناشر دانشگاه تهران صص 500-410
35- نوگل سادات.م.ع.، 1364، منطقه هاي برشي و خميدگي هاي ساختاري در ايران، دست آوردهاي تحليل ساختاري ناحيه قم، گزارش شماره 55، سازمان زمين شناسي كشور.

منابع انگليسي:
Berberian. M.1976 Bozgush 1879 earthquake, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 north Tabriz fault, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 Salmas earthquake, Gs Report No 39

Berberian. M. 1976 Contribution To The Seismotectonies of Iran (part IV) No 40 Gs

Berberian. M. Tchalenco. J.S.1976 Field study and documention of The 1930 Salmas earthquake Gs no 49 P 271_ 342

Berberian. M. 1976 Macroseismic epicenteres of destructive and damaging earthquakes in Iran(1900_1976).Gs No 39

Berberian. M. 1977 Badavli (W. Maku) earthquake of 1968 April 29 Gs No 40

Berberian. M. 1983 The southern caspian A compressional Deperssion floored by a trapped modified oceanic crust. Gs. No 40

Dehghani. G.A. Makris. J. 1983, Gravity field and Cnustal Structune of Iran, No 51Gs

Ghanbari. A. 1989 Tectonics of The Tethyan_Himalayan belt in The Iranan area 28Th I. G. Washington. D. C. U. S. A.

Ghanbari. A. 1001 paleoseismisity and Neo seismity in The Azerbaigan area I. G. C. Tokoyo Japan.

Sengor. M. C. 1991, late paleozoic and Mezozoic Tectonic evolutic of the Middle Eastrn tethysidesi, IGCP project 267, Newsletter No. 2(1991)